Set-off in The Sources of Roman law

Istotą niniejszego opracowania jest przeprowadzenie analizy rozwoju kategorii potrącenia w oparciu o źródła prawa rzymskiego - przedjustyniańskie oraz justyniańskie. Została ona przeprowadzona z użyciem metody prawnoporównawczej przy podejściu diachronicznym. Sama compensatio została przedstawiona jako środek prawa procesowego będący odpowiedzią na zjawisko wielości przeciwnych wierzytelności, a nie instrument prawa obligacyjnego służący do umarzania zobowiązań. Praca dzieli się na cztery główne części, podzielone ze względu na pochodzenie źródeł prawa rzymskiego. Przedmiotem pierwszej części są źródła pochodzące z Instytucji Gaiusa. Opisują one kształt compensatio w procesie formularnym oraz stanowią o przełamaniu zasady całkowitej niedopuszczalności potrącenia w procesie legisakcyjnym. W kolejnym rozdziale omówione zostały fragmenty Instytucji justyniańskich, które lapidarnie opisują rozwój potrącenia w rzymskim procesie od Ustawy XII Tablic do prawa justyniańskiego oraz stanowią historyczny punkt odniesienia dla badań nad potrąceniem w prawie rzymskim. Traktują one bowiem o reskrypcie Marka Aureliusza, którego próżno szukać w innych źródłach prawa rzymskiego, a który upowszechnił możliwość korzystania z potrącenia w ramach nadzwyczajnego postępowania sądowego. W trzeciej części opracowania omówione zostały fragmenty konstytucji cesarskich zebrane w Kodeksie Justyniana. Stanowią one potwierdzenie możliwości potrącania wierzytelności prywatnoprawnych z publicznoprawnymi oraz wpływu potrącenia na możliwość dochodzenia oprocentowania za wierzytelności pieniężne. Ostatnia część stanowi opracowanie fragmentów dotyczących potrącenia w Digestach justyniańskich. Przedstawia ona kształt potrącenia w prawie justyniańskim, gdzie staje się ono skuteczne ipso iure oraz stanowi uzupełnienie wypowiedzi Instytucji Gaiusa co do kształtu compensatio w postępowaniu formularnym.Jako wątek poboczny zostało opisane potrącenie w czasie obowiązywania procesu legisakcyjnego. Z uwagi na jego model niemożliwe było umieszczenie w jego ramach kategorii potrącenia, co sprawiło, że występowało ono jedynie w pozaprocesowej formie umownej. Przeprowadzone badania stanowią zatem, przede wszystkim, prawną analizę potrącenia na gruncie prawa rzymskiego. Została ona dodatkowo wzbogacona elementami pozaprawnymi, które zdeterminowały kształt potrącenia w ramach określonego modelu postępowania sądowego. Zwieńczenie stanowi próba wskazania uniwersalnych czynników wpływających na sposób rozwiązywania problemu wielości przeciwnych stosunków prawnych oraz przedstawienie modelów rozwiązań i siatki pojęciowej, z których korzystali starożytni Rzymianie.

The clou of this thesis is to analyze the development of the set-off in the sources of Roman law. It was conducted in accordance with the comparative legal method and diachronic approach. The set-off itself was presented as the category of procedural law, not as an obligation law instrument used to write off the debts.The study is divided into four main parts, according to the origin of the Roman law sources. The subject of the first section are the sources from The Institutes of Gaius. It consists of description of set-off in a per formulas procedure and constitute a breakthrough in the principle of the total inadmissibility of set-off in the per legis actiones procedure. The following chapter refers to legal sources included in Justinian Institutions, that concisely describe the development of the compensatio in the Roman civil procedure, from the Law of the Twelve Tables to the Justinian law. It is also used in further research of the set off as a historical reference. The reprint of Marcus Aurelius, which is mentioned in Justinian Institutions, has broadened admissibility of set-off in cognitio extra ordinem. What is more, this is the only legal source confirming reprint’s existence. The third part of the thesis concerns legal sources of the Justinian Code. They confirm the possibility to set-off private and public receivables and highlight the set-off’s impact on the interest for monetary debts. The last part is the analysis of excerpts from Justinian Digests. It refers to the construction of the set-off in the Justinian law, where it becomes effective ipso iure and complement the description of set-off structure given in Gaius Institutions.The role of set-off in per legis actiones procedure is described as an additional aspect. Due to the structure of this procedure, it was not possible to create separate construction for set-off, which implies the fact that it set-off occurred only as a part of mutual agreements between parties. The conducted research is, first of all, a legal analysis of the set-off in procedures of Roman law. Additionally, economic and social elements, which determined the form of the set-off within the model of legal procedure were provided. Finally, there are general conclusions including universal factors and conceptual framework of private law which influenced the construction of set-off under Roman law.