Visage of Communism in Literature and Art. Models of Lesson for Upper Secondary School

Celem pracy jest sproblematyzowanie najważniejszych tendencji w polskiej literaturze i sztuce okresu komunizmu oraz zaprezentowanie jej praktycznego wykorzystania na lekcjach języka polskiego w szkole ponadgimnazjalnej. Utwory zostały wybrane na zasadzie opozycji. Autorka skupia się na dziełach agitujących na rzecz komunizmu, stworzonych w okresie tzw. socrealizmu oraz tych stojących po stronie „prawdy” – ujawniających mechanizmy działania władzy oraz jej wpływu na społeczeństwo. Refleksja na temat przeszłości może być bowiem dla nas nauką, że władza nigdy nie powinna mieć wpływu na sztukę, a chronienie jej autonomiczności jest naszym zadaniem także dziś. To przesłanie towarzyszy także konspektom lekcji języka polskiego. Część praktyczna stanowi próbę zmierzenia uczniów z tematami socrealizmu, propagandy, nowomowy oraz utworami zajmującymi odmienną postawę wobec władzy („Potęga smaku” Zbigniewa Herberta, „Dziennik 1954” Leopolda Tyrmanda, „Hańba domowa” Jacka Trznadla, „Zniewolony umysł” Czesława Miłosza).

The aim of the study was to present main problems in Polish literature and art in communism and the usage of such knowledge in practical way on Polish lessons in upper secondary school. Writings were selected on the basis of contradictions. The author focused on pieces advocating communism, created in socialist realism. In opposition to this attitude there are artists standing on the side of truth – they show how the authority operate and how they influence the society. Reflection about the past could be a lesson for us – the authority should not form the art and our mission is to protect its independence. This conclusion also appears in models of lesson. Practical part of the thesis is a form of an attempt to face students with the subjects of socialist realism, propaganda, „newspeak” and pieces presenting different approach to communism (Zbigniew Herbert „The Power of Taste”, Leopold Tyrmand „Diary 1954”, Jacek Trznadel „Home Disgrace”, Czesław Miłosz „The Capitive Mind”).