City of Brzozów As District Centre – Its Functions and Spatial Pattern

Przedmiotem pracy był Brzozów – nieduże miasto powiatowe (7,5. tys. ludności w 2015 r.) w woj. podkarpackim, na Pogórzu Dynowskim. Rzeźba terenu, klimat i gleby sprzyjały tu rozwojowi rolnictwa, wiec lasy zajmują obecnie tylko 10% terytorium miasta. Od połowy XIX w. eksploatuje się tu złoża gazu ziemnego i ropy naftowej.Brzozów założono z początkiem XVI w. – wcześniej tereny te należały do Rusi Halickiej. Miasto rozwinęło się jako ośrodek rzemiosła i handlu dzięki drogom z Rusi i Węgier, była też letnią rezydencją biskupów z Przemyśla. Niszczone przez klęski żywiołowe i najazdy, podupadło w XVII w. i w 1772 r. weszło w skład zaboru austriackiego, tzw. Galicji. Pozbawiony przemysłu i połączenia kolejowego Brzozów rozwijał się słabo. W odrodzonej w 1918 r. Polsce ominęły go inwestycje Centralnego Okręgu Przemysłowego, a założone w latach 30. uzdrowisko zostało zniszczone podczas II wojny światowej. Szybszy rozwój w latach 1945-80 związany był z uprzemysłowieniem pobliskich miast i dojazdami do nich mieszkańców Brzozowa. Rozwój demograficzny i uporządkowanie miasta przyniosło mu nagrody w ogólnopolskim konkursie małych miast. W nowych warunkach społeczno-gospodarczych po 1989 r. w Brzozowie powstało ok.800 prywatnych podmiotów gospodarczych, jednak trwa odpływ młodych mieszkańców do większych miast i za granicę.Jako jedyne miasto w powiecie, Brzozów pełni rolę centrum usługowego dla swego zaplecza – 6 gmin i 7 wsi gminy Brzozów, zaludnionych łącznie przez 66 tys. osób. Prócz urzędów, działa tu kilka szkół, szpital, Dom Kultury i dekanat Kościoła. Zasięg ponadlokalny ma turystyka – jest tu 190 zabytków (w tym wiele starych domów), sanktuarium maryjne w sąsiedniej wsi i biegnie szosa z Rzeszowa w Bieszczady. Przemysł i rolnictwo mają zaś drugorzędne znaczenie.Plany na przyszłość zakładają zrównoważony rozwój Brzozowa, w tym utrzymanie jego obecnych funkcji oraz poprawę technicznej infrastruktury, przy dbałości o środowisko naturalne i dziedzictwo kulturowe, z wykorzystaniem miejscowych tradycji.

The author has dealt with Brzozów – a small district centre (7,5 thus. inh. in 2015), situated in the Podkarpackie (Rzeszów) Voivodeship, within the Dynowskie Foothills of the Carpathians. A mild relief, warm climate and good soils were favourable for agriculture, thus forest covers only 10 % of the city territory. Since the mid-19th cent., natural gas and oil have been mined in the area.Brzozów was founded in the turn of the 14th and 15th cent., formerly, there was a part of the Halicka Ruthenia Duchy. The new town developed as the centre of craft and trade, due to roads from Ruthenia and Hungary, there was also a summer place of Przemyśl bishophood. But the crisis in next two centuries (elementary disasters, wars) broke Brzozów’s growth and in 1772 the city was annexed (with the rest of Southern Poland) by the Austrian Empire. The city was neither industrialized, nor served by railway transport, thus the crisis lasted also in the 1918-39 period. The spa, opened in the 30s. was destroyed during the 2nd World War. Situation improved after 1945, due to the growth of industry in the adjacent cities, where jobs were offered also to commuters from Brzozów. The ordered city participated successfully in the National Competition for Small Towns; After the fall of communist regime in 1989, under new economic conditions, some 800 private economic entities were opened, but an outflow of young generation towards greater urban centres and abroad is continued.As the only urban unit in the district, Brzozów is the teritiary centre for its hinterland – 6 communes and 7 villages of the Brzozów commune, with 66 thousand people in total. There are offices, schools, the Centre of Culture, decanate of the Roman – Catholic Church, shops etc. The supralocal scope has tourist function, due to historic monuments and the St. Mary Sanctuary at Stara Wieś (the village nearbly). Industry and agriculture do not matter much actually. According to plans, Brzozów should develop its present functions in a sustainable way, preserving values of the natural environment and cultural heritage, based on rich local traditions.