Of Doubt from Termite's Perspective. Place of Professor Mmaa's Lecture in Franciszka and Stefan Themersons' Oeuvre

Przedmiotem pracy jest analiza powieści Stefana Themersona "Wykład profesora Mmaa". Pierwsza powieść w dorobku autora sytuowana jest na tle całokształtu twórczości małżeństwa Themersonów oraz w kontekście biograficznym i historycznym. Zaakcentowane zostaje szczególne miejsce, jakie zajmowali Themersonowie w życiu artystycznym zarówno przed wojną, jak i po niej, już podczas emigracji w Wielkiej Brytanii. Pomimo artystycznej marginalizacji, małżeństwo podejmowało przedsięwzięcia pod wieloma względami pionierskie. Szczególnie dotyczy to intermedialnego charakteru ich twórczości, który jest przedmiotem analizy w rozdziale drugim. Intermedialność oraz multisensoryczność okazują się stałym elementem dzieł Themersonów. Dotyczy to także "Wykładu profesora Mmaa", interpretowanego jako szczególny eksperyment poznawczy, polegający na próbie odejścia od ludzkiej perspektywy w konstruowaniu narracji literackiej. Istotnym kontekstem analizy powieści jest tekst M. Maeterlincka "Życie termitów". W zestawieniu z tym tesktem, "Wykład..." ujawnia swój charakter metafikcjonalny, zarówno wobec fikcji literackiej, jak fikcji teoriopoznawczych. W analizie wykorzystana zostaje kategoria fokalizacji jako operatywne narzędzie w badaniu przemieszczeń punktu widzenia. Dzieło Themersona okazuje się w konsekwencji traktatem o niepoznawalności Innego, co prowadzi do konkluzji dotyczących etycznego wymiaru twórczości autora oraz jego sceptycyzmu jako postawy otwierającej na pluralizm i kontyngencję (nie tylko) ludzkiej egzystencji.

The object of thesis is analysis of the novel "Professor Mmaa's Lecture" by Stefan Themerson. The first novel in the author's oeuvre is placed on the background of all the work of Themersons and biographical and historical context. Highlighted is the special place they occupied in the artistic life both before the war and after it, during the exile in Britain. Despite the artistic marginalization, marriage undertook projects in many respects pioneering. That referes specially to intermediality of their work, which is discussed in chapter two. Intermediality and multisensority turn out to be a regular part of Themersons' works. This also applies to "Professor Mmaa's Lecture", interpreted as a specific cognitive experiment, attempting to move away from the human perspective in the construction of literary narrative. An important context is the text of M. Maeterlinck's "Life of termites." In comparison with this text, "Lecture ..." reveals its metafictional character, both to literary and epistemological fiction. The analysis uses the focalization category as operative tool in the study of movements of point of view. Themeraon's novel consequently turns out to be a treatise on unknowability of the Other, which leads to conclusions on the ethical dimensions of the author's oeuvre and his skepticism as an attitude which opens on pluralism and contingency of (not only) human existence