Methodological proposals of Imre Lakatos and Paul Feyerabend in a comparative perspective

W pracy tej zostają przedstawione i porównane propozycje metodologiczne Imre Lakatosa oraz Paula Feyerabenda. Koncepcje tych dwóch filozofów, wychodzących w swoich rozważaniach od popperowskiego falsyfikacjonizmu, są przeanalizowane pod kątem problemu możliwości stworzenia pluralistycznej metodologii nauk empirycznych oraz problemu racjonalności takiej propozycji. Rozdział pierwszy poświęcony jest przedstawieniu historycznej drogi, jaką przeszła w pierwszych sześćdziesięciu latach dwudziestego wieku metodologia. Przedstawione są w nim idee logicznych empirystów, francuskich konwencjonalistów, falsyfikacjonizm Karla Poppera oraz wizja rozwoju nauki zaprezentowana przez Thomasa Kuhna. W rozdziale drugim przekrojowo zaprezentowana zostaje koncepcja metodologiczna Imre Lakatosa. Omówione zostają filozoficzne korzenie Lakatosa, jego sposób uprawiania metodologii poprzez racjonalne rekonstrukcje historii nauki oraz podstawowe założenia metodologii naukowych programów badawczych. Rozdział trzeci poświęcony jest filozofii Paula Feyerabenda. Jego pierwsza część omawia źródła myśli Feyerabenda i jego wczesną koncepcję teoretycznego pluralizmu, opartego na krytyce warunków zgodności teorii i niezmienności znaczeń terminów teoretycznych, druga przedstawia ideę anarchizmu metodologicznego późnego Feyerabenda i jego irracjonalizm jako konsekwencję przyjęcia założenia interteoretycznej niewspółmierności. W rozdziale czwartym porównane zostają propozycje metodologiczne Feyerabenda i Lakatosa. Porówananie to ma charakter problemowy, koncepcje omawianych filozofów zostają zestawione w świetle pewnych podejmowanych przez obydwu problemów – obciążenia obserwacji teorią, oceny teorii, sceptycyzmu, proliferacji, roli historii w metodologii i wreszcie wartości oraz celu nauki. Zakończenie stanowi podsumowanie oraz próbę odpowiedzi na dwa nieoczywiste pytania – czy Lakatosa można uznać za anarchistę oraz czy Feyerabend jest pod jakimiś względami racjonalny.

In this thesis the metodological ideas of Imre Lakatos and Paul Feyerabend are discussed and compared. Theories formulated by these two philosophers – who both started from popperian falsificationism – are analyzed in respect of the problem of creating pluralistic methodology and rationality of such project. First chapter presents the history of empirical sciences’ methodology in first sixty years of 20th century – the ideas formulated by logical empiricists, French conventionalists, Karl Popper and Thomas Kuhn. Second chapter reviews Imre Lakatos’ methodology. Lakatos’ philosophical roots, his idea of rational reconstruction of history and the methodology of scientific research programmes are discussed. Third chapter focuses on Paul Feyerabend’s philosophy. Its first part deals with Feyerabend’s philosophical roots and his early idea of theoretical pluralism, which was based on his critique of the condition of meaning invariance and the consistency condition, while its second part deals with late Feyerabend’s methodological anarchism and his irrationalism resulting from the acceptance of intertheoretic incommensurability thesis. In chapter four the methodological ideas of Feyerabend and Lakatos are compared in respect to a series of issues taken up by both philosophers – theory-ladenness of observation, evaluation of scientific theories, skepticism, proliferation, the role of history in methodology and finally the value and aim of science. In the concluding part all previously conducted analyses are summed up and two unobvious questions – if Lakatos can be considered to be an anarchist and if Feyerabend can be viewed, in some respect, as a rationalist – are examined.