Water on the Agora: hydrotechnical systems in the light of Paphos Agora Project research

Woda stanowi nieodłączny element życia. Już w czasach antycznych powszechnie stosowano zaawansowane rozwiązania techniczne służące do jej zbierania, transportowania i użytkowania. Celem niniejszej pracy jest opracowanie systemów hydrotechnicznych odnalezionych dotychczas na terenie agory starożytnego miasta Nea Pafos na Cyprze - wyspie położonej we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Otoczony portykami główny plac miasta został odnaleziony przez cypryjskiego archeologa K. Nicolau w latach 70. XX w. Niestety, badania te nigdy nie zostały ukończone, ani opublikowane. Stanowiło to impuls do rozpoczęcia zupełnie nowych badań w tej części starożytnego miasta. W 2011 r. swoją działalność rozpoczęła ekspedycja archeologiczna Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie – Paphos Agora Project, pod kierownictwem prof. Ewdoksii Papuci-Władyki. Prowadzone przez osiem lat badania wyróżniają się znakomitymi wynikami. Jednak bardzo istotna kwestia związana z użytkowaniem wody i konstruowaniem systemów hydrotechnicznych powiązanych z budynkami agory nie była dotychczas rozważana. Celem niniejszej pracy jest rekonstrukcja systemów hydrotechnicznych użytkowanych na agorze w Pafos w różnych okresach jej funkcjonowania. W poniższym tekście autor zebrał odkryte dotychczas struktury architektoniczne, które miały związek z użytkowaniem wody. Są to studnie, cysterny, baseny, osadniki, rurociągi, kanały i gargulce (tzw. rzygacze). W oparciu o dokumentację z badań wykopaliskowych oraz przeprowadzoną przez autora kwerendę na stanowisku dokonano analizy wspomnianych konstrukcji oraz ustalono chronologię poszczególnych rozwiązań hydrotechnicznych. Ponadto zbadano fragmenty terakotowych rur hydraulicznych pozyskanych w czasie wykopalisk Paphos Agora Project. Formy rur zostały zrekonstruowane, a poszczególne typy powiązane z kolejnymi fazami użytkowania placu. Badany materiał ceramiczny poddany został także analizie makroskopowej gliny. Pozwoliła ona na określenie prawdopodobnego miejsca produkcji większości badanych rur. Uzyskane dane porównano z innymi analogicznymi konstrukcjami hydrotechnicznymi występującymi w obrębie miasta i poza nim. Podczas interpretacji uwzględniono także warunki klimatyczne panujące na Cyprze. Ostatecznie analiza pozwoliła na krótką podróż w przeszłość, podczas której zobaczyć można jak użytkownicy starożytnej agory w Nea Pafos wykorzystywali wodę do swoich celów.

Water is an inseparable part of life. The advanced technical solutions for its collection, transport, distrubution and use were already commonly used in ancient times. The aim of this paper is to examine hydrotechnical systems found so far in the agora of the ancient city of Nea Paphos in Cyprus - an island located in the eastern part of the Mediterranean basin. The main square of the city has been discovered by a Cypriot archaeologist K. Nicolau in the 1970s. Unfortunately, his studies have never been completed or published. This was an impulse to start a completely new study in this part of the ancient city. In 2011, the archaeological mission of the Institute of Archaeology of the Jagiellonian University in Cracow - the Paphos Agora Project - has been launched, under the direction of Prof. Ewdoksia Papuci-Władyka. Studies conducted for eight years are distinguished by excellent results. However, a very important issue related to the use of water and the construction of hydrotechnical systems associated with the agora buildings has not been considered yet.The purpose of this thesis is the reconstruction of the hydrotechnical systems used on the Paphian agora in various periods of its operation. Author has gathered architectural structures related to the use of water already discovered on the agora.. These are wells, cisterns, pools, settling tanks, pipelines, drainage and gargoyles. On the basis of documentation from the excavations and the author's survey on the site, the analysis of the aforementioned structures was made and the chronology of individual hydrotechnical solutions was determined. In addition, fragments of terracotta hydraulic pipes acquired during the Paphos Agora Project excavations were examined. The forms of pipes have been reconstructed, and individual types have been associated with the subsequent phases of the agora's use. The examined ceramic material was also subjected to macroscopic analysis of clay. It allowed to determine the probable origin of the majority of the pipes tested. The obtained data was compared with other analogous hydrotechnical constructions occurring within and outside the city. During the interpretation, climate conditions in Cyprus have also been taken into account. Finally, the analysis allowed for a short journey into the past, during which one can see how the users of the ancient agora in Nea Paphos collected, distributed and used water for various purposes.