Between poetry and philosophy. Mickiewicz - Trentowski - Krasiński

Zagadnienie relacji poezji (czy szerzej – literatury) i filozofii w dobie romantyzmu jest w istocie pytaniem o stopień zaangażowania dziewiętnastowiecznych intelektualistów w życie polityczno-społeczne oraz o historię ówczesnego piśmiennictwa, jego roli społecznej i wpływu na kształtowanie rzeczywistości. Podejmując w niniejszej pracy próbę ujęcia wewnętrznych zależności zaistniałych w dobie romantyzmu pomiędzy poezją i filozofią, oprzemy się na przykładzie intelektualnych powiązań i korelacji zawiązanych około lat czterdziestych XIX wieku pomiędzy Bronisławem Trentowskim a Adamem Mickiewiczem i Zygmuntem Krasińskim. Trentowski – polski filozof wykształcony w uniwersytetach niemieckich, we wspomnianym powyżej okresie, który można by określić jako fundamentalny z punktu widzenia całości jego biografii intelektualnej i kariery filozoficznej, a który postrzegamy dziś głównie jako moment krystalizacji jego systematu i ewolucji poglądów polityczno-społecznych, nawiązał osobliwe relacje intelektualne z polskimi poetami (zwłaszcza z Krasińskim), które znacznie wpłynęły na charakter i kierunek jego biografii. Pierwszym z nich był Mickiewicz, w latach czterdziestych cieszący się już wysokim autorytetem i słuszną renomą największego spośród poetów polskich, który w trakcie wygłaszanych w latach 1840-1844 Prelekcji paryskich, poświęconych literaturze słowiańskiej, dzielił się ze swoimi słuchaczami refleksjami o szczególnym posłannictwie i wyższym powołaniu narodu polskiego. Był to moment krystalizacji jego poglądów mesjanistycznych, kształtujących się już od lat trzydziestych. Mickiewicz, który w poezji (oraz w wielopłaszczyznowo rozumianej poetyczności) dopatrywał się zarówno źródeł, zasad, jak i nadziei na odrodzenie duchowe Polski, często odnosił się w swoich wykładach krytycznie względem do filozofii i ambicji ówczesnych filozofów. Krytyka ta dotkliwie dotknęła Trentowskiego, przyczyniając się do pogłębienia jego niechęci do poezji jako przodowniczki w życiu narodowym, czyniąc zeń zaciętego wroga (jak go sam określał) szaleńczego „umu” i poezji jako takiej. Zdaje się, iż ten nagły zwrot, owocując żarliwą kampanią przeciwko „mickiewiczanizmowi”, na kilka lat stanął niejako w poprzek drogi rozwoju myśli i światopoglądu Trentowskiego, na pewien czas zakłócając ich naturalny przebieg usilną koniecznością bronienia autonomiczności i oryginalności własnego systematu, owocującą szeregiem rozpraw i artykułów. Pojawienie się w życiu filozofa drugiego poety, Krasińskiego, zbiegło się z coraz wyraźniejszym zainteresowaniem praktycznymi aspektami ówczesnego życia polityczno społecznego. Nie bez wpływu poety dokonało się przejście w obrębie postawy Trentowskiego: od abstrakcyjnego teoretyzowania na temat idealnych, więc nie do końca dających się zastosować do rzeczywistości zasad odgórnie porządkujących życie społeczne oraz modeli wychowawczych – ku praktycznemu przełożeniu własnej filozoficznej metody na konkretne aspekty współtworzące złożoność (i problematyczność) sytuacji ówczesnego życia społecznego w Polsce oraz ku głęboko odczuwanej konieczności „otworzenia narodowi oczu” i „ubijania mu drogi do dalszego pochodu” . Sam Krasiński, formułujący w owym czasie własne tezy i projekty mesjanistyczne, w poezji dostrzegał szansę na moralne (a przez to i polityczne) ukierunkowanie narodu, umożliwiające mu osiągnięcie „anielstwa” w oparciu o własne zasługi. O ile Trentowskiego, który stał się pod koniec lat czterdziestych jego przyjacielem, można nazwać w tym okresie jego biografii „poetyzującym” filozofem, o tyle Krasińskiemu słusznie byłoby przypisać analogiczną rolę „filozofujacego” poety. Niniejsza praca nie ma na celu całościowego ujęcia zagadnienia relacji „między poezją a filozofią” – na przykładzie wybranych autorów pragniemy jedynie ukazać różnorodność i złożoność zależności kształtujących poszczególne reprezentacje aktywności intelektualnej epoki.

Relation between poetry and philosophy in 19. century is linked with the question about the degree of involvement of nineteenth-century intellectuals in political and social life and about the history of nineteenth-century literature and its social role. This work presents results of researching mutual relations between Trentowski, Mickiewicz and Krasiński.