Images of Gypsies in Polish literature of the 19th century

Niniejsza praca dotyczy wizerunków cygańskich pojawiających się w literaturze XIX wieku. Autorka przytacza we wstępie historię ludu cygańskiego w Europie wraz z uwarunkowaniami społecznymi, mającymi wpływ na kształtowanie się relacji między Cyganami a Europejczykami oraz zaznacza aktualny stan badań literackich, dotyczących motywów cygańskich w literaturze polskiej. W rozdziale dotyczącym XIX-wiecznych rozpraw naukowych poruszających tematykę cygańską omawia teksty trzech autorów: Tadeusza Czackiego, Ignacego Daniłowicza oraz Teodora Narbutta, które stały się dla wielu podstawą do utrwalenia w świadomości społecznej stereotypów o ludności romskiej, zwłaszcza waloryzowanych negatywnie. Dostrzega w nich także wizerunki, które posłużyły pisarzom do kreowania postaci cygańskich w swoich dziełach. Następnie autorka rozpoczyna analizę utworów literackich, porządkując je według kolejności powstania, z zamiarem ukazania zmieniających się tendencji w przedstawianiu Cyganów w literaturze, jednocześnie próbując zaznaczyć wartość analizowanych dzieł według ich wagi w literackim dyskursie o cygańszczyźnie. W rozdziale II poruszona zostaje kwestia postaci romskich w powieściach powstałych w pierwszym dwudziestoleciu XIX wieku. Autorka czyni uwagi dotyczące kreacji postaci oraz środowiska cygańskiego, które pojawiły się w przytaczanych powieściach i przedstawia zakładane przyczyny zastosowanych przez autorów koncepcji. Kolejnym tematem podjętym w rozprawie jest ewolucja wizerunków romskich w dramacie. Do przedstawienia istotnych zmian posłużyła się autorka tekstem opery komicznej Kniaźnina z końca XVIII wieku oraz melodramatu Korzeniowskiego z 1857 roku. Różnice między przywołanymi utworami wynikają przede wszystkim z różnic formalnych opery komicznej i melodramatu, ale co ważniejsze, wpływ na ostateczny wizerunek postaci cygańskich miał światopogląd literacki autorów oraz dominujący prąd estetyczny, który uwidacznia się w akcentowaniu konkretnych motywów, stereotypów i elementów kultury cygańskiej. Trzecim rozdziałem jest analiza powieści Kraszewskiego Chata za wsią. W powieści tej widać poniekąd połączenie elementów uniwersum cygańskiego, które pojawiały się we wcześniejszych utworach, ale jednocześnie wiele z nich zostało przedstawione w nowy sposób, co również było wynikiem pewnych pragmatycznych i estetycznych założeń Kraszewskiego. W Zakończeniu autorka podsumowuje i zbiera wnioski, które pojawiają się na przestrzeni całej pracy oraz dokonuje porównania motywów i postaci, które pojawiały się w analizowanych wcześniej utworach. Stereotypy dotyczące Romów, takie jak zamiłowanie do wędrówki, przygód, czy namiętność, porywczość stały się dla wielu inspiracją i wyjściem do tworzenia utworów lub budowania wątków sensacyjnych. Mimo prób obalenia niepochlebnych opinii o Cyganach, stereotypy cygańskie stały się bardzo korzystnymi pod względem wykorzystania literackiego elementami napędzającymi akcję, grozę oraz dramatyczność. Wizerunki literackie miały również niebagatelny wpływ na kreowanie wyobrażeń o Romach w społeczeństwie, stąd między innymi wizja pięknej Cyganki kusicielki, zaczerpnięta z kart powieści Kraszewskiego. O wielkim wpływie literackich obrazów Cyganów świadczą liczne adaptacje teatralne i filmowe dzieł przywołanych przez autorkę, którym również zostaje poświęcone kilka fragmentów niniejszej pracy.

This work explores how Gypsy images appear in the literature of the 19th century. The author begins with an overview of the history and social conditions of the Gypsy people in Europe, and how they shaped the relations between Gypsies and Europeans. The author also highlights the existing state of literary research on Gypsy themes in Polish literature. In the chapter on 19th-century scientific dissertations about Gypsies, the author discusses the texts of three authors: Tadeusz Czacki, Ignacy Daniłowicz and Teodor Narbutt, which contributed to the creation and perpetuation of stereotypes about the Roma population in the social consciousness, often with negative connotations. The author argues that these texts also influenced the literary representations of Gypsies in subsequent works. The author then analyses various literary works, arranged chronologically, to show the changing trends in the depiction of Gypsies in literature, and to evaluate their significance and value in the literary discourse on Gypsy culture. Chapter II focuses on the portrayal of Romani characters in novels written in the first two decades of the nineteenth century. The author comments on the characterization and the depiction of the Gypsy community in these novels, and discusses the possible reasons and motivations behind the authors’ choices. Another topic addressed in the dissertation is the evolution of Roma images in drama. To illustrate the significant changes, the author compares the text of Kniaźnin’s comic opera from the late 18th century and Korzeniowski’s melodrama from 1857. The differences between these works are partly due to the formal differences between comic opera and melodrama, but more importantly, they reflect the literary worldview of the authors and the dominant aesthetic trend, which affect the selection and emphasis of certain motifs, stereotypes, and elements of Gypsy culture. The third chapter is an analysis of Kraszewski’s novel Cottage behind the village. In this novel, the author observes a combination of elements of the gypsy universe that appeared in earlier works, but also a novel way of presenting them, which resulted from Kraszewski’s pragmatic and aesthetic assumptions. In the Conclusion, the author summarizes and synthesizes the findings that emerge throughout the work and compares the motifs and characters that appeared in the analysed works. Stereotypes about Roma, such as their love for wandering, adventures, or passion, have become a source of inspiration and a literary device for many authors, creating suspense, horror and drama. Despite some attempts to challenge or refute the negative opinions about Gypsies, Gypsy stereotypes have proven to be useful and attractive for literary purposes. Literary images also had a significant impact on shaping social perceptions of Roma, as evidenced by the vision of a beautiful Gypsy temptress, derived from Kraszewski’s novel. The lasting influence of the literary images of Gypsies is also demonstrated by the numerous theatrical and film adaptations of the works cited by the author, which are also briefly discussed in this work.