Dlaczego Bałtowie i Słowianie liczyli pokrewieństwo w kolanach, czyli o etymologii słow. "kolěno" ‘kolano; ród’ i lit. "kẽlis" ‘kolano; ród’

2020
journal article
article
1
dc.abstract.enOCS. kolěno ‘knee; tribe, generation’ (cf. Polish pokolenie ‘generation’) and Lith. kẽlis ‘knee; joint of plants; tribe; degree in relationship’ come from old adjectives with possessive suffixes (-ěn- in Slavonic and -ija- in Baltic). Their primary meaning was ‘joint of the body’ (*‘rotating part of body’). Both of them were formed from nouns with meaning ‘wheel’ (OCS. kolo, kolese ‘wheel’, Old Prussian kelan ‘wheel’, Latvian duceles ‘chaise’ ; IDE. *kwelh1- ‘to turn, to rotate’). The presented hypothesis explains the semantic relationship between Slav. kolěno ‘knee; tribe, generation’ and Proto-Slav. *kel-nŭ- > *čelnŭ- > Slovenian člèn // Serbo-Croatian člȃn ‘joint; ankle, talus’. Assuming that the meaning ‘joint’ was original one, we may interpret OCS. kolěno ‘tribe, generation’ and Lith. kẽlis ‘degree in relationship; tribe’ as old terms of customary law in the field of succession. The counting kinship by enumeration of parts of body from head to middle fingernail has been preserved in Middle Low German customary law, so-called “Sachsenspiegel”. The presented hypothesis is supported by numerous parallels: Lith. sąnarys ‘joint of the body; (OLith.) ‘generation’, Lith. stráipsnis ‘part of body; (OLith.) generation’, OPr. streipstan ‘part of body; generation’, Middle High German Gelied ‘part of body; generation’, and Middle Low German lede ‘joint of the body; part of body; degree in relationship’.pl
dc.abstract.plScs. kolěno ‘kolano; ród’ i lit. kẽlis ‘kolano; ród, stopień pokrewieństwa’ to z pochodzenia przymiotniki z sufiksami posesywnymi (-ěn- w językach słowiańskich oraz -ija- w bałtyckich) o parafrazie *‘należący do obracającej się części ciała’ > ‘przegub, staw’. Zostały derywowane od rzeczowników o znaczeniu ‘koło’ (por. scs. kolo, kolese oraz stpr. kelan ‘koło’; ide. *kwelh1- ‘obracać (się)’). Hipoteza ta dobrze tłumaczy związek semantyczny słow. kolěno ‘kolano; ród’ z psłow. *kel-nŭ- > *čelnŭ- > słoweńskie člèn m.in. ‘staw, przegub; kostka, talus (kość skokowa)’; serbo-chorwackie člȃn m.in. ‘staw, przegub, najczęściej: kostka u nogi, talus’. Znaczenie ‘staw, przegub’ wyjaśnia także użycie scs. kolěno ‘kolano; ród’ i lit. kẽlis ‘kolano; ród, stopień pokrewieństwa’ jako terminów dawnego prawa zwyczajowego w zakresie dziedziczenia. Sposób liczenia stopni pokrewieństwa wg części ciała od głowy do paznokcia palca środkowego poświadczony jest w tzw. Sachsenspiegel. Prezentowaną hipotezę potwierdzają liczne paralele: litewskie sąnarys ‘staw, przegub; stlit. pokolenie’, lit. stráipsnis ‘część ciała; stlit. pokolenie’, stpr. streipstan ‘część ciała; pokolenie’, średniowysokoniemieckie Gelied ‘część ciała; pokolenie’ oraz średniodolnoniemieckie lede ‘przegub; część ciała; stopień pokrewieństwa’.pl
dc.affiliationWydział Filologiczny : Instytut Językoznawstwa i Przekładoznawstwapl
dc.contributor.authorOstrowski, Norbert - 359258 pl
dc.date.accessioned2020-06-29T13:05:53Z
dc.date.available2020-06-29T13:05:53Z
dc.date.issued2020pl
dc.date.openaccess0
dc.description.accesstimew momencie opublikowania
dc.description.number1 (29)pl
dc.description.physical251-264pl
dc.description.points40pl
dc.description.publication1pl
dc.description.versionostateczna wersja wydawcy
dc.description.volume15pl
dc.identifier.doi10.12797/LV.15.2020.29.16pl
dc.identifier.eissn2392-1226pl
dc.identifier.issn1896-2122pl
dc.identifier.projectROD UJ / OPpl
dc.identifier.urihttps://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/158873
dc.languagepolpl
dc.language.containerpolpl
dc.participationOstrowski, Norbert: 100%;pl
dc.rightsUdzielam licencji. Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowa*
dc.rights.licenceCC-BY-NC-ND
dc.rights.urihttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl*
dc.share.typeotwarte czasopismo
dc.subject.enetymologypl
dc.subject.enSlavic languagespl
dc.subject.enBaltic languagespl
dc.subject.enIndoeuropean studiespl
dc.subject.encustomary lawpl
dc.subject.pletymologiapl
dc.subject.pljęzyki słowiańskiepl
dc.subject.pljęzyki bałtyckiepl
dc.subject.plindoeuropeistykapl
dc.subject.plprawo zwyczajowepl
dc.subtypeArticlepl
dc.titleDlaczego Bałtowie i Słowianie liczyli pokrewieństwo w kolanach, czyli o etymologii słow. "kolěno" ‘kolano; ród’ i lit. "kẽlis" ‘kolano; ród’pl
dc.title.alternativeWhy did Balts and Slavs count kinship in knees, or the etymology of Slav. "kolěno" ‘knee; tribe’ and Lith. "kẽlis" ‘knee; tribe’pl
dc.title.journalLingVariapl
dc.typeJournalArticlepl
dspace.entity.typePublication
dc.abstract.enpl
OCS. kolěno ‘knee; tribe, generation’ (cf. Polish pokolenie ‘generation’) and Lith. kẽlis ‘knee; joint of plants; tribe; degree in relationship’ come from old adjectives with possessive suffixes (-ěn- in Slavonic and -ija- in Baltic). Their primary meaning was ‘joint of the body’ (*‘rotating part of body’). Both of them were formed from nouns with meaning ‘wheel’ (OCS. kolo, kolese ‘wheel’, Old Prussian kelan ‘wheel’, Latvian duceles ‘chaise’ ; IDE. *kwelh1- ‘to turn, to rotate’). The presented hypothesis explains the semantic relationship between Slav. kolěno ‘knee; tribe, generation’ and Proto-Slav. *kel-nŭ- > *čelnŭ- > Slovenian člèn // Serbo-Croatian člȃn ‘joint; ankle, talus’. Assuming that the meaning ‘joint’ was original one, we may interpret OCS. kolěno ‘tribe, generation’ and Lith. kẽlis ‘degree in relationship; tribe’ as old terms of customary law in the field of succession. The counting kinship by enumeration of parts of body from head to middle fingernail has been preserved in Middle Low German customary law, so-called “Sachsenspiegel”. The presented hypothesis is supported by numerous parallels: Lith. sąnarys ‘joint of the body; (OLith.) ‘generation’, Lith. stráipsnis ‘part of body; (OLith.) generation’, OPr. streipstan ‘part of body; generation’, Middle High German Gelied ‘part of body; generation’, and Middle Low German lede ‘joint of the body; part of body; degree in relationship’.
dc.abstract.plpl
Scs. kolěno ‘kolano; ród’ i lit. kẽlis ‘kolano; ród, stopień pokrewieństwa’ to z pochodzenia przymiotniki z sufiksami posesywnymi (-ěn- w językach słowiańskich oraz -ija- w bałtyckich) o parafrazie *‘należący do obracającej się części ciała’ > ‘przegub, staw’. Zostały derywowane od rzeczowników o znaczeniu ‘koło’ (por. scs. kolo, kolese oraz stpr. kelan ‘koło’; ide. *kwelh1- ‘obracać (się)’). Hipoteza ta dobrze tłumaczy związek semantyczny słow. kolěno ‘kolano; ród’ z psłow. *kel-nŭ- > *čelnŭ- > słoweńskie člèn m.in. ‘staw, przegub; kostka, talus (kość skokowa)’; serbo-chorwackie člȃn m.in. ‘staw, przegub, najczęściej: kostka u nogi, talus’. Znaczenie ‘staw, przegub’ wyjaśnia także użycie scs. kolěno ‘kolano; ród’ i lit. kẽlis ‘kolano; ród, stopień pokrewieństwa’ jako terminów dawnego prawa zwyczajowego w zakresie dziedziczenia. Sposób liczenia stopni pokrewieństwa wg części ciała od głowy do paznokcia palca środkowego poświadczony jest w tzw. Sachsenspiegel. Prezentowaną hipotezę potwierdzają liczne paralele: litewskie sąnarys ‘staw, przegub; stlit. pokolenie’, lit. stráipsnis ‘część ciała; stlit. pokolenie’, stpr. streipstan ‘część ciała; pokolenie’, średniowysokoniemieckie Gelied ‘część ciała; pokolenie’ oraz średniodolnoniemieckie lede ‘przegub; część ciała; stopień pokrewieństwa’.
dc.affiliationpl
Wydział Filologiczny : Instytut Językoznawstwa i Przekładoznawstwa
dc.contributor.authorpl
Ostrowski, Norbert - 359258
dc.date.accessioned
2020-06-29T13:05:53Z
dc.date.available
2020-06-29T13:05:53Z
dc.date.issuedpl
2020
dc.date.openaccess
0
dc.description.accesstime
w momencie opublikowania
dc.description.numberpl
1 (29)
dc.description.physicalpl
251-264
dc.description.pointspl
40
dc.description.publicationpl
1
dc.description.version
ostateczna wersja wydawcy
dc.description.volumepl
15
dc.identifier.doipl
10.12797/LV.15.2020.29.16
dc.identifier.eissnpl
2392-1226
dc.identifier.issnpl
1896-2122
dc.identifier.projectpl
ROD UJ / OP
dc.identifier.uri
https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/158873
dc.languagepl
pol
dc.language.containerpl
pol
dc.participationpl
Ostrowski, Norbert: 100%;
dc.rights*
Udzielam licencji. Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowa
dc.rights.licence
CC-BY-NC-ND
dc.rights.uri*
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl
dc.share.type
otwarte czasopismo
dc.subject.enpl
etymology
dc.subject.enpl
Slavic languages
dc.subject.enpl
Baltic languages
dc.subject.enpl
Indoeuropean studies
dc.subject.enpl
customary law
dc.subject.plpl
etymologia
dc.subject.plpl
języki słowiańskie
dc.subject.plpl
języki bałtyckie
dc.subject.plpl
indoeuropeistyka
dc.subject.plpl
prawo zwyczajowe
dc.subtypepl
Article
dc.titlepl
Dlaczego Bałtowie i Słowianie liczyli pokrewieństwo w kolanach, czyli o etymologii słow. "kolěno" ‘kolano; ród’ i lit. "kẽlis" ‘kolano; ród’
dc.title.alternativepl
Why did Balts and Slavs count kinship in knees, or the etymology of Slav. "kolěno" ‘knee; tribe’ and Lith. "kẽlis" ‘knee; tribe’
dc.title.journalpl
LingVaria
dc.typepl
JournalArticle
dspace.entity.type
Publication
Affiliations

* The migration of download and view statistics prior to the date of April 8, 2024 is in progress.