How Klementyna z Tańskich Hoffmanowa’s ‘Karolina’ Is Made? A Few Remarks on the Novel

Praca przedstawia „Karolinę” (1839) Klementyny z Tańskich Hoffmanowej jako utwór okresu przejściowego dla prozy XIX stulecia oraz dzieło graniczne w dorobku pisarki. Punkt wyjścia stanowi osadzenie powieści w biografii autorki. Zubożała emigrantka, pozbawiona dawnego poważania oraz kontaktu z docelowym czytelnikiem, zmagająca się z nowotworem piersi – pomimo przeciwności sięga po pióro. Najprawdopodobniej zainspirował ją utwór „Un mariage du grand monde", francuskie tłumaczenie angielskiego romansu Caroline Lucy Scott. Intryga w obu powieściach skupiona jest wokół czworokąta miłosnego: młody mężczyzna, uwiedziony przez starszą kobietę, odrzuca miłość szlachetnej małżonki, w której zakochuje się jego najlepszy przyjaciel. Dla Hoffmanowej fabuła staje się jednak tylko pretekstem do podjęcia wielu innych tematów. Polska powieść broni małżeństwa jako sakramentu, podejmuje polemikę z sentymentalizmem spod znaku Rousseau czy w duchu oświeceniowego dydaktyzmu krytykuje przejmowanie obcych obyczajów. Akcja rozgrywa się na w malowniczo opisanej scenerii obyczajów pruskiej Warszawy. Szczegółowa analiza tła historycznego i prawnego wskazuje, iż najprawdopodobniej autorka starała się o skonkretyzowanie czasu i przestrzeni w utworze. W połączeniu z indywidualizacją bohaterów pozwala to rozpatrywać powieść w kategorii „realizmu formalnego” Iana Watta. Na uwagę zasługują również nieśmiałe próby analiz psychologicznych w „Karolinie”.Narracja w utworze waha się pomiędzy wszechwiedzą a ograniczonym punktem widzenia. Ważne w tej perspektywie staje się określenie relacji pomiędzy przeważającą narracją trzecioosobową a „Notatkami”, w których głos zabiera główna bohaterka. Jej zapiski przypominają o przedemigracyjnych powieściach pisarki. Narratorka „Karoliny” natomiast często ujawnia swoją obecność: niekiedy nie tylko w celach moralizatorskich, ale również po to, aby zasygnalizować sytuację opowiadania. Swoją opowieść, jak deklaruje, kieruje do kobiet, czego liczne potwierdzenia znajdują się w tekście. Pojawia się jednak kilka zwrotów do mężczyzn, jak również krytyka męskiej obłudy. Negatywna ocena płci przeciwnej, nieobecna we wcześniejszych dziełach Hoffmanowej, nie przyczyniła się znacząco do zmiany jej poglądu na rolę kobiet.Powieść wydaje się zatem ciekawym świadectwem czasów, w których powstawała. Tradycyjna wzmianka narracyjna współwystępuje w niej z przykładami mowy pozornie zależnej, sentymentalne konwencje splatają się z subtelnymi analizami psychologicznymi, zaś obrazek obyczajowy przekształca się w realistyczną dbałość o szczegół. Pomimo tego wszystkiego utwór nie budził szczególnego zainteresowania badaczy. Być może warto powrócić do twórczości Hoffmanowej bez uprzedzeń i z nowymi narzędziami badawczymi.

The paper presents Klementyna z Tańskich Hoffmanowa’s ‘Karolina’ as a novel from the transitional period of the nineteenth-century prose and also the dividing point in the writer’s works. The starting point is to place the novel in its authoress’ biography. Despite being impoverished emigrant deprived of former respect as well as the contact with the target readers and struggling with breast cancer – she did not give up writing. In all probability her inspiration was ‘Un mariage du grand monde’, a French translation of an English romance by Caroline Lucy Scott. The plot in both novels is concentrated on an affair in which four people are engaged: a young man seduced by an older woman rejects sentiment from his worthy wife in whom his best friend falls in love with. However for Hoffmanowa the scheme serves only as a pretext to raise many different subjects. The Polish novel defends marriage as a sacrament, controverts with sentimentalism in the manner of Rousseau and criticises importing foreign ways of life in the vein of enlightenment didacticism. The events take place in the picturesquely described setting of Warsaw’s customs during the Prussian period. The extensive analysis of historical and legal background indicates that the authoress in all likelihood endeavoured to specify time and space in the work. Combined with individuation of the heroes it allows us to consider the novel in the matter of Ian Watt’s ‘formal realism’. The modest psychological analyses in ‘Karolina’ are also noteworthy. The narrative in the work fluctuates between the omnipotence and the limited perspective. What is important in this point of few is determination of the relation between the predominant third person narrative and the chapter ‘Notatki’ in which the protagonist herself takes the floor. Her notes remind us about Hoffmanowa’s novels from the twenties. In ‘Karolina’ the narrator often exposes her presence not only in preachy purposes but also in order to indicate the narration. There are a lot of suggestions that the novel is aimed to the women as the writer claims it. Nonetheless one can find a few apostrophes to the men as well as the criticism of the male hypocrisy. The negative assessment of the opposite sex, which had not happen in the previous writer’s works, did not contribute to the step change in her view on the woman’s position.Therefore, the novel seems to be an interesting testimony of its times. The traditional narrator’s remarks adjoin a few examples of free indirect speech as well as sentimental stereotypes and subtle psychological analyses combine with each other whilst the genre scenes turn into the realistic care of the details. Notwithstanding that all, the novel has not rather been of interest to the scholars. Perhaps the unprejudiced return to Hoffmanowa’s works, especially with the new research instruments, would be well worth the effort.