Rebus sic stantibus clause. A systematic approach, remarks de lege lata and postulates de lege ferenda.

Klauzula rebus sic stantibus została uregulowana w polskim porządku prawnym w art. 357[1] k.c. Stanowi ona podstawowy prywatnoprawny instrument pozwalający na uwzględnienie negatywnej zmiany stosunków w ramach treści i wykonywania konkretnych stosunków zobowiązaniowych. Właściwe zrozumienie i interpretacja art. 357[1] k.c. wymaga jednak określenia relacji klauzuli rebus sic stantibus do zasady pacta sunt servanda, a także odgraniczenia zakresów zastosowania klauzuli oraz pojęcia niemożliwości świadczenia. Niezbędne jest również ustalenie, jaki wpływ na stosowanie art. 357[1] k.c. ma natura danego zobowiązania. Aby klauzula rebus sic stantibus z art. 357[1] k.c. mogła w konkretnym przypadku znaleźć zastosowanie, niezbędne jest wykazanie spełnienia określonych przesłanek: 1) nadzwyczajna zmiana stosunków, 2) spełnienie świadczenia zgodnie z treścią zobowiązania byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, 3) związek przyczynowy między nadzwyczajną zmianą stosunków a groźbą nadmiernych trudności albo groźby rażącej straty przy spełnieniu świadczenia, 4) strony nie przewidywały ryzyka związanego ze zmianą stosunków przy zawieraniu umowy. Każda z przytoczonych przesłanek zawiera w istocie szeroką treść normatywną. W konsekwencji interpretacja niemal każdej z przesłanek generuje liczne spory zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie. Okres ponad 30 lat funkcjonowania w polskim porządku prawnym klauzuli rebus sic stantibus, działania prawodawcy unijnego w zakresie unifikacji prawa prywatnego, a przede wszystkim wystąpienie pandemii wirusa SARS-CoV-2 spowodowały istotny wzrost zainteresowania przedstawicieli doktryny problematyką regulacji wpływu zmiany stosunków na zobowiązania. Zwraca się wręcz uwagę, że uregulowanie art. 357[1] k.c., wobec zmian stosunków spowodowanych wystąpieniem pandemii przechodzi najważniejszy w swej historii test użyteczności. Na tym tle powstało wiele zastrzeżeń przedstawicieli doktryny co do obecnej treści art. 357[1] k.c. Uwagi zgłaszane są przede wszystkim do niezrozumiałego umiejscowienia art. 357[1] k.c. w strukturze przepisów księgi trzeciej Kodeksu cywilnego, jednej z fundamentalnych przesłanek zastosowania obecnego art. 357[1] k.c., tj. nadzwyczajnej zmiany stosunków, a także wobec braku elementu obowiązkowych renegocjacji treści konkretnego stosunku zobowiązaniowego warunkujących wystąpienie z powództwem na podstawie art. 357[1] k.c.

The rebus sic stantibus clause was regulated in the Polish legal system in art. 357[1] of the Civil Code. It is the basic private-law instrument that allows to take into account the negative change of circumstances in the content and performance of specific obligation relationships. Proper understanding and interpretation of art. 357[1] of the Civil Code requires to determine the relationship between the rebus sic stantibus clause and the pacta sunt servanda principle, as well as the delimitation of the scope of application of the clause and the concept of impossibility of performance. It is also necessary to determine what impact on the application of art. 357[1] of the Civil Code has the nature of specific obligation.In order for the rebus sic stantibus clause of art. 357[1] of the Civil Code may be applicable in a specific case, it is necessary to demonstrate that certain conditions are met: 1) the extraordinary change of circumstances, 2) excessive difficulties or impendence of a serious loss, 3) causal relationship between the extraordinary change of circumstances and excessive difficulties or impendence of a serious loss, 4) the parties did not foresee the impact of extraordinary change of circumstances on effecting the performance. In fact, each of the cited premises contains a broad normative content. Consequently, the interpretation of almost each of the premises generates numerous disputes both in the doctrine and jurisprudence.The period of over 30 years of functioning of the rebus sic stantibus clause in the Polish legal system, the activities of the EU legislator in the unification of private law, and above all the occurrence of the SARS-CoV-2 virus pandemic resulted in a significant increase in the interest of the representatives of the doctrine in the issues of regulating the impact of changes of circumstances on obligations. It is even pointed out that the regulation of art. 357[1] of the Civil Code, it undergoes the most important utility test in its history in the face of changes in circumstances caused by the outbreak of the pandemic. Against this background, many reservations of the doctrine representatives as to the current content of art. 357[1] of the Civil Code comments are made primarily to the incomprehensible location of art. 357[1] of the Civil Code in the structure of the provisions of the third part of the Civil Code, one of the fundamental conditions for the application of the current art. 357[1] of the Civil Code, i.e. an extraordinary change of circumstances, as well as in the absence of an element of obligatory renegotiation of the content of a specific obligation relationship conditioning the bringing of an action under art. 357[1] of the Civil Code.