The origin of coats of arms versus heralidc legends in historical Poland

Herby szlacheckie za zachodzie Europy zaczęły pojawiać się w XII wieku, natomiast w Polsce w XIII wieku. Istnieje wiele teorii dotyczących początków tych znaków. Ich geneza jest związana ze znakami własnościowo-rozpoznawczymi, z chorągwiami – oddziałami wojskowymi, ze znakami umieszczanymi przez rycerzy na tarczach, aby umożliwić rozpoznanie na polu bitwy. Jednak po kilku wiekach dla samej szlachty legitymującej się herbami geneza ich godeł przestała być jasna. W celu wyjaśnienia początków herbów zaczęły powstawać legendy herbowe. Tłumaczyły one za pomocą opowieści legendarnych jak powstawał dany herb. Najczęściej stanowiły one także legendy genealogiczne, które ukazywały genezę poszczególnych rodów. Historie opisywane w legendach herbowych były uważane za prawdziwe, odgrywały one wielką rolę w świadomości szlachty. Oprócz niezwykle ważnej funkcji objaśniania początków herbów i rodów pełniły one funkcję mitu konserwatywnego. Tłumaczyły one zastany porządek, uzasadniały go. Legitymizowały uprzywilejowaną pozycję jaką szlachta zajmowała w społeczeństwie. W ich upowszechnianiu się niezwykle dużą rolę odegrał Bartosz Paprocki, który jest uważany za ojca polskiej heraldyki. Jego dzieła stanowią pierwsze kompleksowe zbiory legend herbowych. Niniejsza praca konfrontuje ze sobą historyczne początki herbów szlacheckich z legendarnymi. Ukazuje ona także jakie wartości były najważniejsze dla przedstawicieli szlachty. Będą to: rodzina, ciągłość rodu, wpisanie swojego rodu w historię Polski. Wartości te miały być przekazywane zarówno poprzez sam herb, jak i legendę herbową. O tym jak istotne dla szlachty były herby oraz legendy herbowe świadczy również wykorzystywanie motywów heraldycznych w wielu dziedzinach życia – od życia codziennego po sztukę i architekturę.

The occurrence of coats of arms in western Europe dates back to the XII century whereas in Poland they first appeared in the XIII century. There are many theories attempting to explain the origin the origin of those symbols. They first emerged along with banners, troops, and symbols on knights’ shields as visible marks easily recognizable on the battle field. They were also used as property marks. However, after several centuries their origin lost its clarity to the noblemen who claimed them. This gave rise to various legends explaining where the coats of arms came from. Most of those stories dealt with genealogy of particular noble families. The stories were considered trustworthy and played an important part in shaping the mentality of noble class. Apart from the explanatory role of those legends, they also functioned as a type of conservative myth. As such, they explained the existing world order, and helped to support the privileged position the nobility held in society. In spreading the heraldic legends the great role has played Bartosz Paprocki, who is considered as father of Polish heraldry. His masterpieces are the first holistic collection of heraldic legends.The paper tries to confront the historical origins of coats of arms with their legends. It also looks at the qualities thought to be most important to those who represented the nobility. The values such as: family, family continuity and the role the family had played in the history of Poland were passed on though the coats of arms and their legends.