Tryb przypuszczający i sposoby jego wyrażania w języku niemieckim i polskim pod translatorycznym względem

The conditional and its uses in German and Polish in the translation studies

Tryb przypuszczający jest jednym z podstawowych trybów wyróżnianych w języku niemieckim i polskim. Oprócz niego nadanie pewnej modalności wypowiedzi umożliwią tryb oznajmujący i rozkazujący. Dzięki trybowi przypuszczającemu mówca określa wypowiedź jako m.in wątpliwą, przypuszczalną, nierzeczywistą bądź hipotetyczną. Porównując język niemiecki i polski istnieją znaczne różnice w podziale, tworzeniu formalnym oraz funkcjonalności trybu przypuszczającego. Należy podkreślić, że niemiecki tryb przypuszczający względem polskiego wykazuje się bogactwem i różnorodnością form i funkcji, co potwierdza się w analizie tekstu literackiego, stanowiącego rozdział 4 niniejszej pracy. Tryb przypuszczający w języku niemieckim dzieli się na Konjunktiv I i Konjunktiv II. Podzielone zostały również ich funkcje: pierwszy z nich odnosi się przede wszystkim do mowy zależnej i związanym z nią systemem temporalnym zmieniającym się przy transformacji z mowy niezależnej w zależną. Drugi natomiast znajduje zastosowanie w zdaniach nierzeczywistych życzeniowych, finalnych, porównawczych i warunkowych. Po przedstawieniu teorii czytelnik zapoznaje się z częścią empiryczną, która w niniejszej pracy stanowi materiał badawczy oraz jego szczegółową analizą, w której obok porównania form trybu przypuszczającego pod względem formalnym zamieszczone zostały komentarze oraz propozycje tłumaczeń. Dzięki analizie kontrastywnej uwydatniają się różnice i podobieństwa w odniesieniu do trybu przypuszczającego między językiem polskim i niemieckim. Przede wszystkim to co charakteryzuje język polski w odniesieniu do trybu przypuszczającego można określić jako ubóstwo formalne i unifikację form temporalnych w mowie zależnej. Z tego tez wynikają problemy i trudności uczących się języka niemieckiego w zrozumieniu zasad, którymi rządzi się tryb przypuszczający w języku niemieckim. Ponadto nie ma w języku polskim semantycznego odpowiednika dla Konjunktiv I w języku niemieckim. Lukę tą w systemie językowym język polski uzupełnia analogicznie trybem oznajmującym. Na pokreślenie zasługuje również fakt, iż tryb ten wykazuje się wyższą frekwencją w języku niemieckim, co zostało potwierdzone w części empirycznej niniejszej pracy. Konjunktiv I oraz II wraz z formą opisową würde, jak również systemem temporalnym przy transformacji mowy niezależnej w mowę zależną mają swoje odpowiedniki w języku polskim w partykule -by, wyrażonej aglutynacyjnie w trybie przypuszczającym potencjalnym (pojechałbym) bądź nierealnym (byłbym pojechał) oraz poniekąd trybie oznajmującym. Pierwsza forma wyraża w języku polskim czynności możliwe, druga zaś potencjalne, o których wiadomo, że na pewno nie zaszły. Analiza materiału badawczego pozwala na sformułowanie wniosku, że tryb przypuszczalny nierealny rzadko występuje w języku polskim. Częściej spotykane są formy trybu przypuszczającego potencjalnego. W odniesieniu do języka niemieckiego należy stwierdzić, że częściej dopuszcza on formy trybu przypuszczającego nierealnego tzw. Konjunktiv Irrealis. Niniejsza praca po przedstawieniu konfrontacji stanowisk wybitnych niemieckich i polskich lingwistów zajmuje się praktycznym ukazaniem podobieństw oraz różnic w zastosowaniu trybu przypuszczającego w obu językach. Dzięki temu łatwiejsze jest zrozumienie teorii. Niniejszą pracę należy traktować po części jako konfrontację z jednej strony, z drugiej strony należy również zwrócić uwagę na praktyczne i analogiczne zastosowanie w obu językach trybu przypuszczającego, pokazanego na materiale badawczym, jaki stanowi tekst literacki.

The conditional is one of the basic moods which exist in the German and Polish languages. Apart from the conditional, the use of the imperative and the indicative may signal modality of a particular utterance. The conditional allows the speaker to talk about situations that are possible, uncertain, unreal or hypothetical. The comparison of German and Polish reveals considerable differences in the classification, formal formation of the conditional as well as its use. What should be stressed is the fact that, in comparison with Polish, the conditional in German is expressed by plenty of various structures and uses, which has been proven in the analysis of the literary text in chapter 4. The conditional in German is established through Konjunktiv I and Konjunktiv II. The uses of these structures have also been divided: the former concerns primarily indirect speech and the change of tenses which results from the direct – indirect speech transformation; the latter, however, can be used for the purpose of expressing unreal, final, conditional, comparative statements and wishes. After reading the theoretical chapter, the reader is presented with the empirical part of the thesis, which constitutes the analytic material as well as its detailed analysis containing, apart from the formal comparison of the forms of the conditional, comments and the possible translations. Contrastive analysis enables to present differences and similarities in the structures of the conditional between Polish and German. Conclusions follow. First of all, what is characteristic of the Polish language with reference to the conditional may be described as formal deprivation and the unification of temporal forms in indirect speech. Therefore, learners of German have difficulties with understanding the rules of the conditional in German. Moreover, there is not a semantic counterpart for Konjunktiv I in Polish. This linguistic gap is analogically replaced in Polish with the indicative. What should also be underlined is the fact that the conditional is a frequently used form in German, which has been proven in the empirical part of the thesis. The structures of Konjunktiv I and Konjunktiv II, together with the descriptive würde form and the temporal system of direct – indirect speech transformation, have its counterparts in Polish represented by the –by particle, which is expressed via agglutination in the potential conditional (pojechałbym) or the hypothetical conditional (byłbym pojechał), but also, to a certain degree, in the indicative. In Polish, the former form describes actions that are probable, the latter, however, defines actions which certainly did not take place. The analytical material allows to draw a conclusion that the hypothetical conditional occurs in Polish rarely, whereas the forms of the potential conditional are used more often. With reference to German, it should be emphasised that the use of the hypothetical conditional, so called Konjunktiv Irrealis, is frequent. This thesis, after the presentation of the renowned Polish and German linguists’ stands, examines the differences and analogies between the use of the conditional in Polish and German. This approach facilitates the understanding of theory. This thesis should be treated partially as a comparison on the one hand, but on the other hand one should pay attention to the practical and analogous application of the conditional in both languages, as it has been presented in the empirical material, that is the literary text. Considering the multiple discrepancies between the conditional in Polish and German, it is intriguing how translators approach this structure when rendering from Polish to German.

Die Ziele der vorliegenden Arbeit bestehen darin, den Konjunktiv in Anlehnung an deutschen und polnischen Gegenwartsprachen darzustellen. Das Ganze bietet einen klaren Überblick über Funktion und praktische Anwendung des Konjunktivs in beiden Sprachen. Festgestellt wurde, dass der Konjunktiv als Modus in beiden Sprachen in unterschiedlichen sprachlichen Mittel auftritt, die in jeden Sprachen anders realisiert werden. Die Unterschiede zwischeneinander sind schon bei der Benennung zu bemerken. Es herrschen unterschiedliche Meinungen dazu, ob es im Polnischen überhaupt Konjunktiv existiert. Andere Differenzen tauschen zuerst im Theorieteil der vorliegenden Arbeit auf – wurden auch im Großen und Ganzen in der empirischen Analyse des literarischen Textes bestätigt. Es ist auch zu bemerken, dass der Konjunktiv im Deutschen häufiger auftritt, was an den Beispielen aus dem literarischen Text gezeigt wurde. Die polnische Sprache lässt analog den Indikativ zu, der im Polnischen einen breiteren Umfang hat und häufig die Rolle des Konjunktivs übernimmt – im Gegensatz zum Deutschen. Die konjunktivischen Konstruktionen im Deutschen werden durch indikativische im Polnischen ersetzt, weil die polnische Sprache über keinen Konjunktiv I verfügt, den das Deutsche zulässt. Ein gutes Beispiel macht hier auch die indirekte Rede im Deutschen mit ihrer Veränderung der Verbformen, die die bestimmte Distanzierung eines Sprechers bzw. Schreibers zum Geäußerten ermöglichen. Im Polnischen gibt es keine besonderen Änderungen bei der Umwandung aus der direkten in die indirekte Rede.Die Untersuchung bei der Analyse lässt die Feststellung wagen, dass die kleine Partikel -by in Bezug auf Formenvielfalt als einziger Indikator des Konjunktiv im Polnischen gilt. Zu unterscheiden sind dabei ausschließlich Rechtschreibungsregel über die Zusammenschreibung der persönlichen Verbformen mit der Partikel -by. Das Deutsche kennt keine solche Differenzierung. Bei dem Ausdruck der Aufforderungen wird im Polnischen analytisch die Partikel niech mit der der 3. Person Sg. Präsens verwendet. Im Gegensatz zum Deutschen, wo die Formen des Konjunktivs I vorliegen. Auffällig ist es, dass die Satzarten in der Analyse des literarischen Textes übereinstimmen. Ein anderer Unterschied beruht darauf, dass im Deutschen sehr oft die Formen des Konjunktivs II („Irrealis“) auftreten. Im Polnischen funktioniert auch Konjunktiv Irrealis, der jedoch selten im analysierten Text erschient.Zahlreiche Beispiele, die dieses Thema zum Ausdruck bringen und bei Verständnis helfen, wurden bei den authentischen Quellen eingeholt. Die genaue Ergebnisse der Analyse umfasst das fünfte Kapitel, in dem Ähnlichkeiten und Unterschiede zwischen dem polnischen und deutschen Konjunktiv ersichtlich sind.Die These, dass der Konjunktiv und seine Ausdrucksmöglichkeiten eine zentrale Stelle in deutschen und polnischen Gegenwartssprachen einnehmen, soll die Motivation zur tiefgründlicheren Analyse der beiden Sprachen fördern.