The beautiful woman as a destructive force – the vision of femme fatale based on the example of Nastasya Philippovna in the Dostoievsky’s novel The Idiot.

Wyrażenie femme fatale oznacza piękną i pociągającą kobietę wzbudzającej pożądanie wśród otaczających ją mężczyzn i wiodących ich ku ich zgubie. Kobiety fatalne były spotykane już w mitologii greckiej (Mojry, harpie, syreny) i Biblii (Lilith, Salome, Dalila). Przykłady mitologicznych femme fatale przywołał Dante Alighieri w opisie piekła w Boskiej Komedii (Kleopatra, Helena Trojańska, Semiramida). Angielscy dramaturgowie inspirowali się legendami o takich kobietach jak Vittoria Accoramboni czy Lucrezia Borgia, akcentując lubieżność i destrukcyjną moc swoich bohaterek. Warto zauważyć, że jeżeli w epoce romantyzmu bohater sataniczny był mężczyzną, to w drugiej połowie XIX wieku funkcję tę będzie pełniła kobieta. Typ demonicznej bohaterki pojawiał się u wielu pisarzy drugiej połowy XIX wieku, wśród których znalazł się i Fiodor Dostojewski, którego kreacje literackie staną się źródłem inspiracji dla późniejszych twórców. W ten sposób femme fatale końca XIX wieku często będą miały pochodzenie rosyjskie, co ma za zadanie podkreślać ich egzotyczność.W historii literatury rosyjskiej pierwszym pisarzem, który sięgnął do tego tematu był Aleksander Puszkin. W jego czasach skandaliczne zachowania wśród dam stały się modne, wiele arystokratek naśladowało literackie bohaterki prowadząc awanturniczy tryb życia i naruszając normy moralne. Puszkin odzwierciedlił to zjawisko w swoim poemacie Noce egipskie, wzorowanym na dziele Teophila Gautiera. Jego bohaterką jest okrutna i piękna królowa Kleopatra, która zamierza oddać się trzem mężczyznom w zamian za cenę ich życia.Cechą charakterystyczną femme fatale, która często podkreślali romantycy, jest kanibalizm seksualny. Przykłady wampirycznej kusicielki można spotkać w literaturze francuskiej i angielskiej tego okresu.Na twórczość Dostojewskiego miała wpływ także znajomość z Apolinarią Susłową, która stała się prototypem m.in Poliny z Gracza, Nastazji Filippowny z Idioty i Gruszeńki z Braci Karamazow. Burzliwy romans z Susłową, gdzie oboje odkryli rozkosz płynącą z sadyzmu i masochizmu, miał znaczący wpływ na ukształtowanie obrazu kobiety fatalnej w utworach Dostojewskiego.W odróżnieniu od pisarzy francuskich, Nastazja Filippowna jest dla Dostojewskiego postacią rodzimą, pozbawioną wszelkiej egzotyki. Bohaterka to wcielenie piękna prowadzącego urzeczonych nim ludzi na pewną zgubę. Wedłud koncepcji Platona piękno ma wartość tylko w nierozerwalnej triadzie piękna, dobra i prawdy. Jeżeli jest od niej oderwane to jest to piękno infernalne, nie mogące przynieść radości ludziom. Demonicze piękno Nastazji Filippowny nie przynosi szczęścia i spokoju ani jej samej, ani otacząjącym ją ludziom.W powieści Idiota wielokrotnie podkreśla się nieziemską urodę Nastazji Filippowny i wpływ, jaki wywiera na innych ludzi. Już samo jej odzwierciedlenie na portrecie wywołuje przemożną chęć posiadania piękna bohaterki, nie tylko w seksulanym sensie. Główny bohaterk, książę Myszkin, od samego przyjazdu do Rosji wszędzie natyka się na ludzi mówiących o pięknej nieznajomej. Dostojewski podkreśla bladość bohaterki, co stanowi nieodłączny atrybut wyglądu femme fatale, kojarzącym się z przynależnością do wyższej klasy, a tym samym niedostępnością. Z drugiej strony można ją interpretować jako oznakę słabego zdrowia, co zapowiada tragiczny finał Nastazji Filippowny.Książę Myszkin jako jedyny zauważa w Nastazji głębię duszy i złożoność charakteru na równi z olbrzymim cierpieniem. Piękno według słów księcią to trudna zagadka, a współczucie i zachwyt jej urodą wywołują wewnętrzny konflikt bohatera. Dziwne piękno kobiety fatalnej jest tym bardziej pociągające o ile jest splamione zepsuciem i melancholią.Infernalna uroda Nastazji Filippowny jest postrzegana jako niesamowita siła, dzięki której kobieta może podporządkować sobie świat mężczyzn. Jednakże w odróżnieniu od innych przedstawicielek femme fatale bohaterka świadomie nie wykorzystuje swego piękna jako broni. W Idiocie pojawia się temat kobiecego piękna jako przekleństw

In the the vision of femme fatale in the Dostoievsky’s novel The Idiot it is of the utmost importance to indicate the significance of the cultural tradition and the Dostoievsky’s biography. Nastasya Philippovna serves as symbol of the changes in the woman‘s position in society and represents the writer‘s philosofical views. She also symbolizes the tragedy of the abstract concepts such beauty and spiritual values in the world reigned by materialism, because she is the object of a business transaction between the men. Her destructive force not only destroys the men in the physical sense but, what is much more important, a man can lose his faith in God because of her. Rogozhin’s attempt to kill Myshkin and Nastasya’s murder would not be possible if he was a Christian believer. Dostoievsky believes that the sexual opression is a cause of Nastasya Philippovna’s destructive characteristics, as she intends to revenge herself. Her destructive force is uncontrollable and she causes the suffering of the men who love her – prince Myshkin and Rogozhin. As she doesn’t want to harm Myshkin, Nastasya chooses Rogozhin, even though she knows that he will kill her. She is fatal not only to men, but also to herself and even her death doesn’t put an end to the existence of her destructive influence – Rogozhin commits murder and loses his faith, Myshkin suffers from a mental disease.