COMMON LAW PRECEDENT IN THE CONTEXT OF THE SELECTED LEGAL SYSTEMS

Przedmiotem pracy jest analiza precedensu w anglosaskim systemie prawnym na tle innych systemów prawnych, wraz ze szczegółową charakterystyką wyjątkowych, typowych dla systemu brytyjskiego common law instytucji, takich jak: zasada stare decisis, ratio decidendi, obiter dicta, distinguishing i overruling. Podobieństwa i różnice w budowie i stosowaniu precedensu w różnych systemach prawnych wywodzą się z odmiennych kultur prawa. Myślą przewodnią pracy jest wychwycenie elementów wspólnych oraz zarysowanie procesów ich wykształcenia, oraz zestawienie występujących różnic. W dobie globalizacji wszystkich sfer życia także na gruncie prawnym można zaobserwować postępujące procesy przenikania kultur. Wzajemne oddziaływanie i przenikanie się nawzajem różnych systemów prawnych, nie jest wszelako tematem przewodnim niniejszej pracy. Ma jedynie na celu uwypuklenie pewnych zjawisk związanych z obecnością w systemach prawnych instytucji precedensu. Dla skontrastowania systemu prawnego kultury common law naturalnym wyborem jest oczywiście kultura prawa stanowionego. Są to dwa największe, nowożytne systemy prawne. Od momentu powstania kształtowały się niemal równolegle, i co należy podkreślić, pomimo swojej bliskości geograficznej i wspólnych korzeni są diametralnie różne. Kolejnym systemem zestawianym z powyższymi, jest system w ujęciu nieco węższym, obejmującym orzecznictwo sądów i trybunałów międzynarodowych. Praca opisuje historyczne, teoretyczne i doktrynalne ukształtowanie systemu prawnego common law. W szczególności - przedstawia powstanie i rozwój systemu common law, od początków w XIII wieku, poprzez rozwój w XVIII i XIX, do obecnego systemu prawno ustrojowego. Ukazuje kulturę prawną common law jako glebę dla rozwoju precedensu oraz jako dojrzały element tego systemu. Poruszona jest problematyka precedensu w ujęciu teoretycznym. Wyjaśnia zagadnienia terminologiczne, podziały precedensów, ich strukturę, a także modele oddziaływania precedensowego. W dalszej części prezentuje elementy doktryny: zasada stare decisis, opis zasady związania precedensem, uwarunkowania i konsekwencje jej stosowania oraz pozycja w systemie prawa. Kluczowe kwestie dla interpretacji ratio oraz odróżnienie od nich części obiter dictum. Praca wyróżnia distinguishing, czyli wyróżnienie precedensu, analizowuje jego istotę oraz wymogi i obwarowania dotyczące zastosowania, a także ograniczenia w użyciu. Overruling (overriding) czyli unieważnienie precedensu wraz z opisem jego przyczyn oraz przeszkód w zastosowaniu, ponadto skutki, jakie overruling powoduje dla danego precedensu. Przedstawia systemowo odmienne ujęcia precedensu, takie jak system prawa stanowionego czy system prawa sądów międzynarodowych. Ma to na celu ukazanie różnic i podobieństw pomiędzy tymi ujęciami precedensu, a ujęciem anglosaskim. Finalne podsumowanie kolejno zbadanych: precedensu w kulturze prawa stanowionego, anglosaskiego common law, systemów mieszanych krajów skandynawskich oraz w orzecznictwa sądów międzynarodowych. Istotnym elementem dyfuzja prawa (konwergencja prawa), przenikanie elementów prawa stanowionego do doktryny common law oraz zmiękczanie twardej doktryny prawa stanowionego przez wpływy rozwiązań precedensowych.

The object of study is to analyze precedent in Anglo-Saxon legal system in comparison with other legal systems. Characterization of unique, typical of the British system of common law institutions, such as the principle of the stare decisis, ratio decidendi, the obiter dictum, distinguishing and overruling. Similarities and differences in the construction and application of precedent in the various legal systems derived from different cultures of the law. Idea of the work is to capture the common elements and scratch their educational process, and a list of existing differences. In the era of globalization in all spheres of life on the basis of the legal process can, be seen progressive transfer of cultures. Interaction and interpenetration of other different legal systems is not the theme of this work. Is only intended to highlight certain phenomena associated with the presence in the legal systems of institutions precedent. The culture of statutory law system is natural contrast to the common law. These are two of the largest, modern legal systems. Since its inception, developed almost simultaneously, and it should be stressed, despite its proximity and common roots are radically different. Another system compared is the system of international courts and tribunals.This study describes the historical, theoretical and doctrinal formation of common law legal system. In particular - represents the creation and development of the common law, since the beginning of the thirteenth century, with the development in the eighteenth and nineteenth, to the current legal system. Distributed common law legal culture as a precedent for the development of the soil, and as a mature part of the system. Addressed is the issue of precedent in theory. It explains the terminology issues, divisions precedents, their structure, and models of the impact of precedent. In the next part presents the elements of the doctrine: the principle of stare decisis, the principle of binding precedent description, conditions and consequences of its use and the position in the legal system. Key issues for the interpretation of the ratio and to distinguish them from the obiter dictum. Distinguishing, that is a distinction unprecedented analizowuje its nature and requirements and stipulations on the application, as well as restrictions on use. Overruling (overriding) or cancellation of precedent and a description of the causes and barriers to use, also the effects of the causes for the overruling precedent. It presents a systemic approach different precedent, such as the system of statutory law and the system of international courts of law. This is to show the differences and similarities between these unprecedented scenes, and the recognition of the Anglo-Saxon.The final summary of the sequence analyzed: a precedent in the culture of positive law, the Anglo-Saxon common law, mixed systems of the Nordic countries and in the jurisprudence of international courts. An important element of the diffusion law (legal convergence), the penetration of elements of the doctrine of statutory law and the common law doctrine of softening hard law made by the influence of precedent solutions.