"Okrucieństwo" (cruelty) as a concept and value in former Polish : a study of the nouns "okrutność" and "okrucieństwo"

Artykuł stanowi próbę odtworzenia pojmowania i wartościowania okrucieństwa w okresie od staropolszczyzny do końca doby średniopolskiej na podstawie kontekstowych użyć dwóch reprezentujących pojęcie leksemów - okrutność i okrucieństwo. Materiał badawczy stanowią egzemplifikacje z odpowiednich słowników i korpusów tekstów historycznych. Sensem pojęcia okrucieństwo w dawnych czasach było zadawanie cierpienia, widziane jako skłonność człowieka i jej realizacja w czynach. Pojęcie było w tym czasie stabilne, jego ewolucja, a raczej jej pierwszy ślad, nastąpiła dopiero pod koniec doby średniopolskiej - było to rozszerzenie sensu - jako obiekty okrucieństwa zaczęto postrzegać nie tylko ludzi (jak wcześniej), ale i zwierzęta. Z pojmowaniem okrucieństwa łączyła się jego ujemna aksjologizacja eksponowana w tekstach na różne sposoby, m.in przez umieszczanie go pośród innych pojęć negatywnie wartościowanych, opatrywanie negatywnymi epitetami, czy epatowanie grozą. Pojęcie było przez cały badany okres oceniane jednoznacznie negatywnie i tak jest do dzisiaj, odstępstwa od takiej oceny były zupełnie wyjątkowe, a zatem można je uznać za uniwersalną antywartość.

The article explores the understanding and evaluation of the Polish cultural concept of okrucieństwo (cruelty) in the period from Old Polish to the end of the Middle Polish era. The study is based on contextual uses of two lexemes expressing that concept: okrutność i okrucieństwo. The data consist of exemplifications from dictionaries and corpora of historical texts. The meaning of the concept of okrucieństwo in previous times was an inclination to inflict suffering and its realisation in deeds. The concept was stable at that time; the first traces of an extension of its meaning only appeared at the end of the Middle Polish period, when animals (apart from people) began to be perceived as objects of cruelty. Cruelty was evaluated negatively, exposed in texts in various ways, including by placing it among other negative concepts, by adding negative epithets, or by including horrifying content. The concept was unequivocally negatively evaluated throughout the period under study and remains so to this day; deviations from this evaluation have been completely exceptional, and therefore can be considered a universal anti-value.