Judaica in a collection of the Museum of Hunting and Horsemanship in Warsaw, Poland. Judaica collections and their fate in Polish territory.

Judaika to bardzo szerokie pojęcie odnoszące się do dziedzictwa materialnego wyznawców religii mojżeszowej. Są to zasoby artystyczne(taszmiszej kedusza i taszmiszej mycwa), historyczne (archiwa) i literackie (rodały, księgi rabin). Problemy przedstanione w pracy opisują kompleksowy casus żydowskich zasobów artystycznych terenie Polski na przestrzeni ostatniego wieku. Wprowadzenie tematu początków kolekcjonerstwa judaików na terenie Zachodniej Europy, daje przyczynek do rozkwitu kolekcjonerstwa przedmiotów żydowskich na terenie Polski. Opisane są środowiska zbieraczy w Gdańsku, Warszawie, Poznaniu, Krakowie, Tarnopolu, Przemyślu i Lublinie. Przedstawione są wybrane kolekcje prywatne jak i państwowe. Z początkiem 1939 roku na terenie Polski działały niemieckie komanda zajmujące się „zabezpieczaniem” dzieł sztuki. Wielu obywateli Polski, narodowaści żydowskiej, posiadało bogate kolekcje, które zostały „zabezpieczone”. Żydzi byli zmuszeni do oddania własności synagogalnych i prywatnych. Poddawni byli przypadkowym rewizjom, podczas których musieli wydać wszystko co od nich zarządano. Jesienią 1940 roku w Krakowie odbyła się aukcja ponad stu obrazów odebranych żydowskim kolekcjonerom. Kupcami byli wyłącznie Niemieccy urzędnicy. Praca przedstawia chronologicznie niemiecki aparat terroru, rozporządzenia wobec własności żydowskiej oraz bezpośrednią grabież Niemców jak i Polaków. Przywołane są także historię ratowania własności żydowskiej przez Polaków, oraz sprzedaż cennych przedmiotów w celu pozyskania środków na utrzymanie. Opisana została reakcja Żydów amerykańskich na sytuację w Europie, tworzenie się Jewish Restitution Successor Organization, Collectiong Points na terenie wyzwolonych zachodnich części Niemiec i losy judaików tam znalezionych. Część historyczna konkluduje powojennym obrazem historyczno-społecznym obiektów żydowskiego kultu religijnego, które jeżeli przetrwały, to straciły swoje przeznaczenie. Część znaleziona na zachodzie nigdy nie powróciła do Polski, rozwieziono ją do USA, Izraela, Wielkej Brytanii, Argentyny, małą część pozostawiono we Francji na użytek ocalałych skupisk żydowksich w Europie. Przedstawiony jest handel i „szaber” lat powojennych. Opisana została atmosfera i nastawienie Polaków do powracających z obozów i ukryć Żydów oraz nowe ustawodastwo Polski Ludowej, które zabraniało wywóz legalny ocalałych własności Żydom opuszczającym Polskę z powodów ponującego anysemityzmu. Judaika były odnajdywane w domach pożydowskich podczas rozbiórek lub remontów. Zakopane w ogrodzie lub pozostawione w kościele – praca dotyka wielu aspektów odnajdowanych byłych włsności żydowskich. Poruszona jest problematyka handlu i wymiany judaikami na terenie polski po 1945 roku: „DESA” i „szara strefa”, aż do roku 1988, nowej ustawy gospodarczej, która otworzyła możliwości legalnego handlu antykwarycznego i 1990 (ujednolicenia kursu walut), czasu prospery domów aukcyjnych. Nowy rynek sztuki jest rozważany z pwrspektywy etycznej jak można otwarcie handlować judaikami, wiedząc, że ich prowieniencja nie jest czysta, są to rzeczy poddane sprzedaży przymusowej lub skradzione w czasie drugiej wojny światowej. Zakończeniem jest omówienie niektóreych jednostek muzealnych, które po drugiej wojnie światowej powiększyły lub zaczęły kolekcjonować judaika. Nie jest to spis pełny. Podsumowaniem jest katalog przedmiotów zatrzymanych przez Urząd Celny w Warszawie w 1989 roku, a które od 2005 przechowywane są w Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa w Łazienkach warszawskich. Obiekty są pogrupowane według ich użycia w żydowskim ceremoniale, opatrzone są opisem formalnym i jeżeli możliwe interpretacją ikonograficzną oraz zawierają materiał porównawczy. Zaczynając od omówienia dnia Szabatu, opisane są świeczniki szabatowe, pucharki i kubki do kidduszu oraz balsaminki, pojemniki na wonności uzywane podczas hawdali, ceremonii zakańczającej szabat. Następnie przedstawione są święta: Sukot (pojemnik na etrog) i Chanuka (lampki, świecznik i kandelabr

Judaica, broadly means a material heritage of Jewish people. It includes objects of artistic value (tashmishey kedusha and tashmishey mitzva), historical (archives) and literary (Torah scrolls, rabbinic writings). In consideration of problems of artistic heritage, they are divided into two elementary groups: tashmishey kedusha, meaning sacred objects: Torahs and their kley kodesh (wimpel, meil, rim(m)onim, keter Torah, tass, yad) and atzey chaim, Torah ark curtains, chairs for Torah scroll, mezuzot, and covers for holy books, everything what touches God’s name or His words. On the other hand tashmishey mitzva are all the utensils used in an everyday and holiday Jewish ritual: kiddush cups, shabbas candleholders, two-handle cups for hand washing, spice boxes, Havdala candleholders, menorahs, Hanukkah lamps and candelabrums, Seder plates, shofars, wedding rings, money collection boxes, wall lamps, circumcision knives, and much more, additionally textiles: praying shawl, challot and matzot covers, chupah, covers for Ellyah’s chair, etc. All of the accessories are integrally attached to Jewish religious ceremony. Presented is complex casus of Jewish artistic heritage in the Polish territory during the last century. Introduction of the beginning of judaica collections in the territory of West Europe gives a light to the subject on collecting judaica in Poland. Described are collectors’ societies of Gdansk, Warsaw, Poznan, Krakow, Tarnopol, Przemysl and Lublin. Selected private and state museum collections are presented. With the beginning of German occupation of Poland, special German commandos operated within the Polish territory in order to „preserve” works of art. Many of Polish citizens of Jewish belief possessed rich collections, which were „protected” or destroyed by Nazis. Jews underwent huge terror. They had to give up synagogues’ possessions as well as private possession. Germans and their collaborators seized any Jewish possession without any punishment. Jews had to hide and sell their properties and assets. Whatever they took to ghettos and later on to their “last destination” were used by the Third Reich, or destroyed. All of the Nazi machinery is described. Problems with Polish bystanders who later repossessed Jewish possessions are presented. Further the reaction of American Jewry and their plan for rescuing the Jewish assets from the German territory including the creation of Jewish Restitution Successor Organization as well as creation and operation of Central Collecting Points. The historical part is concluded with the after war situation in Poland when surviving Jews were coming back to unwelcoming Polish society. The new laws on cultural property that forbids the removal out of the country, even for Jews leaving a Poland filled with an anti-Semitic atmosphere. Lastly description of the situation in Poland once the law in 1988 was passed that allowed for the private sector to grow, many antique shops appeared on the market and after 1990 with the free floating exchange of Polish zloty with foreign currency gave bloom to the art auctions. The ethical question is asked: is it appropriate to sell judaica if the art dealer knows that the item is of unclear provenance? In most of the cases it has not belonged to a seller. It was force sold or stolen. The last part of the work is catalog of objects deposited since 2005 in the Museum of Hunting and Horsemanship in Warsaw. It provides detailed formal information on the object, as well as iconographic interpretation based on the Jewish beliefs, rabbinic explanation and cultural use.