Restrictions of human and citizen rights and freedoms during extraordinary states in the light of Polish law

Tematem niniejszej pracy są ograniczenia praw i wolności człowieka i obywatela w czasie trwania stanów nadzwyczajnych w świetle polskiego prawa. Pierwszy rozdział poświęcony jest ogólnej charakterystyce instytucji stanów nadzwyczajnych. Ujęte w nim zostały pojęcia używane w doktrynie, różne definicje stanu nadzwyczajnego, typologia stanów szczególnego zagrożenia, zakres konstytucjonalizacji stanów nadzwyczajnych, elementy konstrukcyjne tej instytucji oraz granice stanu nadzwyczajnego. Drugi rozdział przedstawia stany nadzwyczajne w ujęciu historycznym. Podzielony on został na okresy, w czasie których w uregulowaniach dotyczących stanów nadzwyczajnych zachodziły istotne zmiany. Są to: okres prowizorium konstytucyjnego (1918-1922), okres obowiązywania Konstytucji z 17 marca 1921r, okres dyktatury prezydenta na mocy Konstytucji Kwietniowej z 1935r., okres działania Krajowej Rady Narodowej i obowiązywania Małej Konstytucji, okres obowiązywania Konstytucji PRL, stan wojenny z 12 na 13 grudnia 1981r. oraz okres prowizorium konstytucyjnego w latach 1989-1997. W trzecim rozdziale opisane zostały ogólne zasady stanów nadzwyczajnych zawarte w Konstytucji z 2 kwietnia 1997r. Wymienione zostały w niej: zasada wyjątkowości, legalności, proporcjonalności, celowości, zasada ochrony podstaw systemu prawnego, ochrony organów przedstawicielskich, a także tzw. zasada antydyskryminacyjna. W czwartym rozdziale omówione zostały w sposób ogólny ograniczenia praw i wolności człowieka i obywatela w czasie trwania stanów nadzwyczajnych. Przedstawia on pojęcie i typologię praw człowieka, pojęcie ingerencji państwa w sferę praw człowieka, regulacje międzynarodowe dotyczące ograniczeń praw i wolności człowieka i obywatela w stanach nadzwyczajnych, zakres tych ograniczeń zawarty w Konstytucji z 2 kwietnia 1997r. oraz wyrównywanie strat majątkowych wynikających z tych ograniczeń. Ostatni, piąty rozdział podzielony został na trzy części. Każda z nich poświęcona została jednemu ze stanów nadzwyczajnych uregulowanych w polskiej Konstytucji. Ujęte tam zostały przesłanki wprowadzenia stanu wojennego, stanu wyjątkowego oraz stanu klęski żywiołowej, tryb wprowadzenia każdego z tych stanów, zasięg terytorialny i czas trwania, ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela przewidziane przez ustawy zwykłe dotyczące tych stanów, zasady działania organów władzy publicznej oraz sposób zakończenia poszczególnych stanów nadzwyczajnych. Dodatkowo omówione zostały zagadnienia wydawania rozporządzeń z mocą ustawy przez prezydenta w czasie trwania stanu wojennego oraz specyficzne cechy stanu klęski żywiołowej.

The subject of this study are restrictions of human and citizen rights and freedoms during extraordinary states in the light of Polish law. The first chapter is devoted to general characteristic of the extraordinary states. It contains the terms used in the doctrine, different definitions of the extraordinary states, types of specific threat states, the extent of constitutionalisation of this institution, structural elements and the limits of the extraordinary states. Chapter 2 presents the extraordinary states in historical perspective. It is divided into seven periods: constitutional provisional measure (1918-1922), the Constitution of 17 March 1921, the dictatorship of the president on the strength of the April Constitution, the period of the State National Councils operating and the Small Constitution, the Constitution of the People‘s Republic of Poland, the martial law on 12-13 December 1981 and the constitutional provisional measure in 1989-1997. The third chapter describes general principles of the extraordinary states, which are regulated in the Constitution of the Republic of Poland of 2 April 1997. There are: the principle of uniqueness, legality, proportionality, purposefulness, the principle of protection of the basics of the legal system, the principle of protection of the representative bodies and the anti-discrimination principle. The fourth chapter is devoted to general characteristic of restrictions of human and citizen rights and freedoms in extraordinary states. It includes the concept and typology of human rights, the notion of the human rights interference, international human rights law, the extent of the human rights restrictions regulated in the Constitution of 2 April 1997 and the compensation of property losses, which were created by those restrictions. The last chapter is divided into three parts, each one dealing with one type of the extraordinary states. They show the evidence of introduction of the martial law, the state of emergency and natural disaster, the mode of introducing each of the extraordinary states, territorial coverage and duration, the restrictions of human and citizen rights and freedoms according to the acts of law regulating the extraordinary states, acts of public authority and the ways to end each extraordinary state. Additionally this chapter contains information about issuing the statutory instrument by the president during the martial law and specific features of natural disasters.