Szkody spowodowane przez niedźwiedzia brunatnego oraz metody zarządzania nimi w Polsce i na Słowacji

Ze względu na transgraniczny charakter populacji zwierząt, metody minimalizujące i zapobiegające szkodom powodowanym przez gatunki chronione, aby być skuteczne powinny być spójne, bez znaczenia na sztuczne granice administracyjne. Celem pracy była analiza prawnej ochrony niedźwiedzi brunatnych Ursus arctos w Polsce i na Słowacji wraz z zaznaczeniem różnic w systemie wypłacania odszkodowań oraz sposobie zarządzania populacją. Zarówno w Polsce jak i Słowacji niedźwiedzie brunatne podlegają ochronie prawnej na podstawie regulacji krajowych oraz międzynarodowych. Szkody wyrządzone przez ten gatunek są rekompensowane w obu krajach od ponad 40 lat. Na podstawie analizy stwierdzono że system wypłacania odszkodowań zarówno w Polsce jak i na Słowacji jest przejrzysty i stosunkowo spójny. Główne rozbieżności dotyczą czasu wypłacania odszkodowania oraz typów szkód jakie pod niego podlegają. Inną ważną różnicą w zarządzaniu populacją są odstrzały regulacyjne, prowadzone na terenie Słowacji. Dodatkowo w pracy nakreśliłam przestrzenną i czasową zmienność w występowaniu szkód na czterech umownych obszarach terytorialnych (Polska zachodnia, Słowacja zachodnia, Polska wschodnia oraz Słowacja wschodnia) wraz z wyodrębnieniem kategorii szkód. Liczba szkód na terenie Południowych Karpat jest stosunkowo niska w porównaniu z innymi krajami Europejskimi. W latach 2007 – 2012 na terenie Słowacji i Polski odnotowano 1200 szkód z czego 72% dotyczyło terenu Słowacji. W Polsce najczęstszym typem szkód były szkody spowodowane w pasiekach, stanowiły 98% wszystkich szkód na terenie tego kraju, podczas gdy na Słowacji proporcje szkód spowodowanych w pasiekach, na zwierzętach gospodarskich czy w płodach rolnych był bardziej wyrównane. Sezonowa zmienność w natężeniu i typie szkód jest również zaznaczona z dwoma wartościami maksymalnymi w kwietniu i lipcu. Również rozmieszczenie różnych typów szkód na przestrzeni pór roku jest widoczne; szkody wyrządzone na pasiekach były charakterystyczne dla miesięcy wiosennych i letnich, podczas gdy te dotyczące zwierząt gospodarskich i produktów rolnych były skoncentrowane w porze jesiennej. Najwyższy wskaźnik szkód przypadający na jednego niedźwiedzia w jednym roku został zanotowany w wschodniej Polsce; na tym obszarze liczba szkód przypadająca na jednego osobnika na rok była nawet 30 razy większa niż na innych obszarach. Rozmieszczenie oraz intensywność występowania szkód jest zmienna w czasie oraz przestrzeni. Odstrzały regulacyjne mające na celu ograniczenie liczby szkód na Słowacji, wydają sie nie mieć znaczącego efektu.

Due to the cross-border nature of the many animal populations, the methods for mitigation and prevention of damage caused by protected species should be consistent and irrelevant to artificial administrative boundaries, in order to be effective. The purpose of this work was to analyze the legal protection of brown bears Ursus arctos in Poland and Slovakia, including the differences in the compensation systems and the methods for managing the population. In Slovakia and Poland brown bears are protected by national and international law. Damages caused by this species are compensated in both countries for more than 40 years. In both countries, the procedure for damage compensation seems to operate in an accessible, consistent and transparent way. The main difference found was concerned with the time needed for payment of the compensation and the types of damage that are eligible for compensation. Other important difference in the management of the brown bear population is the regulation culling quotas conducted in Slovakia in order to decrease damage. In addition, I examined the spatial and temporal variability in the occurrence of damage in four management units (western Poland, western Slovakia, eastern Poland, eastern Slovakia), along with the categories of the main damage types. The number of damages in the northern Carpathians is relatively low compared to other European countries. In the years 2007 - 2012, there were 1200 brown bear damages in Slovakia and Poland, of which 72% concerned the area of Slovakia. In Poland, the most common type of damage was damage to apiaries, which accounted for 98% of all damages in the country, while in Slovakia the proportions of damage caused to apiaries, livestock or agriculture were more even. The seasonal variability in the number of damage is also marked; damage numbers had maximum values in April and July. Also the distribution of different types of damages differed across seasons; damages caused to apiaries were characteristic of spring and summer months, while those concerning livestock and agricultural products were concentrated in autumn months. The highest damage ratio (number of damages per bear) was registered in eastern Poland; in this unit the number of damages per bear per year was up to 30 times higher than in other management units. The distribution and intensity of the number of damage is variable over time and in space. Bear hunting in Slovakia aimed at limiting the number of damages did not seem to have a significant effect.