Przyczyny synoptyczne powodzi w południowo-zachodniej Polsce: studia przypadków z lat 1997 i 2024

Powodzie należą do najbardziej niszczycielskich katastrof naturalnych w Europie Środkowej, w tym w Polsce. W południowo-zachodniej części kraju niezwykle groźne zdarzenia wystąpiły w latach 1997 i 2024. W związku ze zmianami klimatu region ten jest narażony na częstsze i bardziej ekstremalne zjawiska. Najczęściej powodzie w tym obszarze są związane z intensywnymi opadami atmosferycznymi, które towarzyszą niżom barycznym. Celem niniejszej pracy jest porównanie warunków synoptycznych poprzedzających powodzie w południowo-zachodniej Polsce w lipcu 1997 roku i we wrześniu 2024 roku, aby ocenić, czy wydarzenia te były podobne pod względem przyczyn synoptycznych. Analizę przeprowadzono w trzech etapach. Najpierw oceniono anomalie ciśnienia atmosferycznego w obu przypadkach z użyciem map kompozytowych. Następnie przeanalizowano mapy synoptyczne z okresu przed i w trakcie obu powodzi w celu porównania rozkładu ciśnienia atmosferycznego nad Europą oraz trajektorii niżów. W trzecim etapie badań wykorzystano model HYSPLIT, z pomocą którego oceniono trajektorie cząstki powietrza i zidentyfikowano obszary źródłowe mas powietrza, które przyczyniły się do intensywnych opadów i powodzi w rozpatrywanych latach.Wyniki pracy wskazują na istotne podobieństwa w warunkach synoptycznych poprzedzających powodzie w latach 1997 i 2024. Analiza map kompozytowych i synoptycznych dla lipca 1997 roku ujawniła ujemną anomalię ciśnienia nad Europą Południowo-Wschodnią, częściowo obejmującą Polskę, związaną z niżem znad Zatoki Genueńskiej. Podobna anomalia i rozkład ciśnienia wystąpiły w tym regionie we wrześniu 2024 roku. W obu przypadkach niże baryczne podążały trasą Vb opisaną przez Van Bebbera (1891) i miały swoje źródło w Zatoce Genueńskiej. Ich przebiegi różniły się jednak nieznacznie: w 1997 roku niż był przesunięty względem Polski nieco na zachód, natomiast w 2024 roku nasunął się nad nasz kraj bezpośrednio z południa. Wyniki modelu HYSPLIT potwierdziły te obserwacje – w obu przypadkach cząsteczki powietrza w dolnej troposferze napływały do Polski południowo-zachodniej z północy lub północnego wschodu, natomiast na wysokości około 5000 m nad poziomem gruntu wystąpiła adwekcja powietrza z rejonów Mórz Śródziemnego i Czarnego. Wyniki i wnioski tej pracy pozwalają lepiej zrozumieć wzorce synoptyczne sprzyjające powodziom w Europie Środkowej i mogą przyczynić się do skuteczniejszego prognozowania oraz adaptacji do tego rodzaju zagrożeń w przyszłości.

Floods are among the most devastating natural hazards in Central Europe, and southwestern Poland is no exception. Due to climate change, this region is particularly vulnerable to more frequent and extreme events, which cause enormous losses. Floods in Central Europe are most often linked to high precipitation resulting from cyclonic activity.The aim of this study is to compare the synoptic conditions that preceded the floods in southwestern Poland in July 1997 and September 2024, and to assess whether these events can be considered similar in terms of their synoptic causes. To achieve this, a three-stage analysis was conducted. Firstly, composite maps were created for the days with the highest precipitation during both events to determine whether differences in air pressure anomalies occurred. Secondly, synoptic maps for consecutive days during and preceding both floods were analysed to compare the trajectories of cyclones and pressure patterns across Europe. Finally, the HYSPLIT model was used for both years to examine air particle trajectories, enabling the identification of air mass sources that contributed to the heavy precipitation and subsequent flooding in southwestern Poland in 1997 and 2024.The results of this study revealed similarities in the synoptic conditions preceding the 1997 and 2024 flood events in southwestern Poland. The analysis of composite and synoptic maps for July 1997 indicates a negative pressure anomaly over southeastern Europe, partially extending into Poland, linked to a low-pressure system originating from the Gulf of Genoa. A similar anomaly appeared in nearly the same region in September 2024. In both cases, synoptic maps show that the cyclones followed the Vb track described by Van Bebber (1891), originating in the Gulf of Genoa. However, their paths differed slightly: the 1997 cyclone shifted further west before reaching Poland, while in 2024, the system entered the country more directly from the south. These observations are supported by HYSPLIT model results, which indicate that in both years, lower-troposphere air particles arrived from the north or northeast, while at around 5,000 meters above ground level, there was advection from the Mediterranean and Black Sea regions. Such findings are significant for understanding the synoptic patterns contributing to flooding events in Central Europe and can support more accurate forecasting and better adaptation to these types of hazards in the future.