Szkoła życia? "Der Schüler Gerber" Friedrich Torberga i "Der Abituriententag" Franz Werfla

School of life? "Der Schüler Gerber" by Friedrich Torberg and "Der Abituriententag" by Franz Werfel.

Pod koniec XIX wieku zaczęły ukazywać się w Niemczech dzieła literackie, w których wyraźnie widoczna była krytyka autorytarnego systemu za czasów cesarza Wilhelma II. Uczeń nie miał prawie żadnych praw i musiał podporządkować się absolutnej władzy nauczycieli. Jego indywidualne potrzeby i rozwój nie były respektowane, a instytucja szkoły służyła jedynie rozprzestrzenianiu celów politycznych i militarnych. Pisarze nie pozostawali obojętni na ten stan rzeczy i wyrażali swoją krytykę wobec nadużyć instytucji szkoły w formie tzw. powieści szkolnej lub uczniowskiej. Tego rodzaju problematyka poruszona jest między innymi w Der erste Schultag (1889, Arno Holz), Freund Hein (1902, Emil Strauß), Unterm Rad (1906, Hermann Hesse), Die Verwirrungen des Zöglings Törleß (1906, Robert Musil), Der Untertan (1916, Heinrich Mann). Do tego gatunku zalicza się również powieści: Der Schüler Gerber (1930) Friedrich Torberga i Der Abituriententag (1928) Franza Werfla i to właśnie ich analiza jest przedmiotem moich zainteresowań w niniejszej pracy magisterskiej. Utwory te nasuwają pytania: w jakim stopniu powiązana jest instytucja szkoły z ludzkim życiem? Czy szkoła wypełnia rzetelnie swoje pierwotne zadanie, którym jest przekazywanie wiedzy i kształtowanie intelektualne oraz emocjonalne uczniów? Jaki wpływ mają wydarzenia popełnione w przeszłości na dalsze życie człowieka?W obu dziełach można odnaleźć wiele autobiograficznych odniesień. Autorzy, bazując na własnych doświadczeniach odzwierciedlają w dużej mierze przeżycia z własnej młodości i na ich podstawie tworzą przekonywujący i jednocześnie niezwykle pejoratywny obraz szkoły. W Der Schüler Gerber ukazane są tragiczne losy tytułowego ucznia Gerbera, którego psychika zostaje zniszczona przez sadystycznego nauczyciela matematyki. Nieszczęśliwa miłość i choroba ojca dodatkowo mają wpływ na postępowanie chłopca i przyczyniają się do jego zwątpienia we własne możliwości. Kurt nie wytrzymuje presji, która jest na nim wywierana. Ojciec chce, by syn za wszelką cenę zdał maturę, ich rozmowy ograniczają się jedynie do tematu szkoły, a przecież chłopiec ma również inne problemy. Kurt zakochany jest w Lisie, która nie odwzajemnia jego uczuć i daje mu tylko złudne nadzieje. Uczeń próbuje stawić czoło okrutnemu nauczycielowi, jednak bezskutecznie. Wartości takie jak: prawda, sprawiedliwość i miłość przestają istnieć dla Kurt, dla którego życie staje się banalne i bezsensowne. Ostatecznie Gerber zda maturę, ale zaraz po egzaminie popełni samobójstwo i nie dowie się nigdy o jej wyniku. Z kolei w powieści pt. Der Abituriententag autor porusza głównie problem młodzieńczej winy. Wydarzenia, które miały miejsce w szkole odciskają piętno na całym życiu Ernst Sebastiana. Ernst przyczynia się do tego, że jego kolega opuszcza miasto, bez matury i perspektyw na dalsze życie. Niszcząc osobowość Adla, przyczynia się równocześnie do destrukcji własnego życia. Przez cały czas żyje w chorobliwym strachu, że może spotkać swojego wroga. Dopiero po 25 latach przyznaje się do popełnionej winy. Pomaga mu w tym zorganizowane po tylu latach spotkanie klasowe, poprzez które przypomina sobie młodzieńcze błędy. Jako sędzia śledczy Sebastian przesłuchuje Adla za popełnione morderstwo, cały czas myśli że stoi przed nim jego kolega ze szkolnych lat. Jednakże był to tylko zbieg okoliczności (takie same imiona i data ukończenia szkoły), który pomógł mu zrozumieć popełnione niegdyś czyny.Werfel i Torberg poprzez zwykłe sytuacje z życia codziennego i poprzez uczynienie szkoły głównym miejscem zdarzeń, ukazują przekonywająco konflikty międzyludzkie, nieszczęśliwą miłość, działania bezwzględnych nauczycieli. Dowodzą, że szkoła jest niezwykle ważnym etapem w ludzkiej egzystencji. Krytykują nie tylko szkołę, ale także dorosłych, którzy powinni wychowywać młodych ludzi, a nie przyczyniać się do ich zguby. Życie pisarzy, ich doświadczenia i osobiste przeżycia stają się wartościowym materiałem do twórczych rozważań o tych zagadnieniach.

At the end of the 19th century literary works which criticized authoritarian reign of German Emperor Wilhelm II were released in Germany. Students had no rights at all and they had to conform to whatever teachers demanded. Students' individual needs and development were not respected at all and the institution of school was only a tool in the hands of politicians and army. Writers were not indifferent to this phenomenon and they criticized the abuse of the institution of school in their novels. These were the novels of student life known as Schülerroman. The mentioned issue is brought up in such works as Der erste Schultag (1889, Arno Holz), Freund Hein (1902, Emil Strauß), Unterm Rad (1906, Hermann Hesse), Die Verwirrungen des Zöglings Törleß (1906 Robert Musil) and Der Untertan (1916, Heinrich Mann). Also the novels Der Schüler Gerber (1930) by Friedrich Torberg and Der Abituriententag (1928) by Franz Werfel belong to this genre and those two works are the subject of analysis and are discussed in this magister thesis. The two novels raise numerable questions, for instance: to what extent the institution of school can affect a person's life? Does the school play its primary role, namely does it convey knowledge and help students' intellectual and emotional development? What influence do past events have on a person's present and future life? In both works many autobiographical references are to be find. The authors, basing on their own experience, try to reflect the events from when they were young and by means of them they present school in a convincing but at the same time extremely pejorative way.Der Schüler Gerber tells a tragic story of a student, Gerber, whose psyche is destroyed by a sadistic mathematics teacher. Unfulfilled love and father's sickness also have bad influence on the student's behaviour and make him have doubts about his power. Kurt can no longer bear the pressure. His father wants him to pass the school leaving examination by all means. They talk almost exclusively about school while the boy has also other problems. He is in love with Lisa. The girl does not feel the way he does and gives him only false hope. The student tries to resist a cruel teacher but all in vain. Such values as truth, justice and love no longer exist for Kurt. He now sees life as banal and meaningless. Eventually, Gerber passes the examination. Sadly, he commits suicide just after the exam and never finds out whether he passed or not. In the other novel, entitled Der Abituriententag, the problem of guilt is brought up. What happened at school long time ago, left an imprint on Ernst Sebastian life. A friend of Ernst leaves his hometown, he is poorly educated and with no perspectives for better life. All of this partly because of Ernst. Destroying Adl's personality, Ernst destroys his own life as well. He now lives in constant fear that he can meet his enemy. Only after 25 years he admits he feels guilty. A meeting organized by the members of his class from school is of great help for him. Thanks to the meeting he recalls mistakes of the past. As a examining justice he cross-examines Adl who committed murder. He believes that the man is his friend from school. However, it turns out to be only a coincidence (the same names and the date of leaving school). Thanks to this incident Sebastian can finally understand the mistakes he made in the past. Werfel and Torberg show interpersonal conflicts, unfulfilled love and the actions of cruel teacher in a very convincing way. To achieve this they use simple and ordinary situations from everyday life and set the action of their novels in a school. They manage to prove that attending school is a highly important stage in human life. They criticise not only school but also adults who should take care of their children and not leave them on their own. The authors' lives and their personal experiences are a significant basis for a discussion about the mentioned issues.

Um die Jahrhundertwende erscheinen literarische Werke, in denen sich eine herbe Kritik am Schulwesen in Deutschland der damaligen Zeit widerspiegelt. Diese Kritik und das Problem der jugendlichen Schuld werden in der vorliegenden Magisterarbeit mit dem Titel „Eine Lebensschule? Der Schüler Gerber von Friedrich Torberg und Der Abituriententag von Franz Werfel“ thematisiert. Das Genie wird zu einer tragischen Gestalt, gerät in eine existenzielle Krise. Beide Protagonisten, Adler und Gerber, sind intelligent, können dies aber nicht zur Entfaltung bringen. Beide kämpfen einen ungleichen Kampf: Adler kämpft mit Sebastian, Gerber mit seinem Lehrer.