Edogawa Rampo and Edgar Allan Poe - the Role of Gaze in Early Detective Fiction in Japan and the West

Niniejsza praca poświęcona jest twórczości Edogawy Rampo i Edgara Allana Poe. Zostają w niej przeanalizowane wątki i tropy literackie charakterystyczne dla powieści kryminalnej, ze szczególnym uwzględnieniem roli spojrzenia. Autor pracy analizując paralele zachodzące między twórczością obu pisarzy, stara się wykazać, iż choć japoński twórca inspirował się pisarstwem Poego i korzystał z wymyślonych przez niego tropów i zabiegów narracyjnych, dopracował się własnej, oryginalnej wizji powieści detektywistycznej.W rozdziale pierwszym przeanalizowana zostaje twórczość Edgara Allana Poe i Edogawy Rampo przez pryzmat lacanowskiej teorii spojrzenia. W odniesieniu do m.in „Czarnego kota” Poego oraz „Imomushi” Edogawy przedstawiony zostaje proces dojrzewania do zbrodni pod wpływem frustracji jaką budzi oceniające spojrzenie. W toku dalszej analizy wprowadzony zostaje termin „wzrok detektywa” odnoszący się do spojrzenia śledczego posiadającego zdolność niezawodnego przeniknięcia danej zagadki. Obecność tego rodzaju spojrzenia pojawia się już w dziele „Zabójstwa na Rue Morgue” Poego, uznawanym za pierwsze opowiadanie detektywistyczne. Natomiast u Edogawy Rampo motyw niezawodności „wzroku detektywa” często bywa kwestionowany; ma to, między innymi, miejsce w „Mera-hakase fushigi na hanzai”’ i „Injū”.Rozdział drugi poświęcony jest formie narracyjnej stosowanej przez Poego i Edogawę. Szczególny nacisk położony zostaje na narrację pierwszoosobową, która pozornie daje czytelnikowi najbardziej bezpośredni kontakt ze światem przedstawionym. Jednakże w trakcie analizy wybranych utworów autor pracy stara się wykazać, iż zarówno amerykański pisarz, jak i Edogawa stosowali narrację pierwszoosobową przede wszystkim w celu skomplikowania sytuacji narracyjnej. W ten sposób dążyli do ukazania narracji jako właściwego tematu utworu, na równi z jego fabułą. W analizie autor powołuje się na teorię rozbicia głosów narracyjnych Jonathana Auerbacha. Na przykładzie „How to Write a Blackwood Article” omawia różne przejawy rozbicia głosów w twórczości Poego, ze szczególnym uwzględnieniem opowiadań o detektywie Dupinie. W dalszej części rozdziału przechodzi do pisarstwa Edogawy, przedstawiając techniki stosowane przez japońskiego pisarza w celu manipulacji głosami narracyjnymi, dzięki którym mógł zaskoczyć czytelnika i uczynić również z aktu narracji domagającą się rozwiązania zagadkę.Trzeci rozdział poświęcony jest trzem związanym z kategorią spojrzenia motywom: soczewki i lustra, intelektualnego pojedynku oraz przestrzennej izolacji, które często przewijają się przez twórczość obu pisarzy. W trakcie analizy opowiadania Poego „Człowiek tłumu” autor pracy dowodzi, iż amerykańskiego pisarza cechował ambiwalentny stosunek do aparatów optycznych i ich znaczenia dla powieści kryminalnej. Z kolei badając twórczość Edogawy Rampo autor przedstawia fascynację japońskiego pisarza lustrami i szkłami powiększającymi wskazując na ich wręcz fantastyczny charakter w jego twórczości. Przechodząc do tropu „pojedynku umysłów” autor opisuje lustrzany charakter takiego starcia. Analizując „Skradziony list” Poego przedstawia pierwotną formułę intelektualnego pojedynku, zaznaczając jednak, iż obydwaj twórcy dokonywali również subwersji tego motywu , gdzie jedna ze stron pojedynku błędnie rozpoznaje swego przeciwnika. Rozdział zamyka omówienie roli izolowanej przestrzeni u obydwu pisarzy, zwłaszcza kluczowego dla gatunku motywu zamkniętego pokoju, który Edogawa Rampo zaadaptował na grunt japoński.W ostatniej części pracy autor analizuje sytuację Edogawy jako pierwszego japońskiego pisarza powieści detektywistycznej. Dowodzi, iż Rampo, mimo licznych odwołań do koncepcji Poego dotyczących reguł opowieści kryminalnej i roli spojrzenia, zachował swój indywidualny charakter jako twórca, przy okazji kontestując wiele założeń gatunku. Sposób, w jaki Edogawa odczytał twórczość amerykańskiego pisarza świadczy o wysokiej świadomości konwencji gatunku, w którym obaj tworzyli.

This thesis is devoted to the works of Edogawa Rampo and Edgar Allan Poe. It analyses themes and literary tropes typical for detective story, with particular emphasis on the role of the gaze. Its author examines the parallels between the work of both writers, trying to demonstrate that, although Edogawa Rampo was inspired by Poe, and was using Poe’s tropes and narrative devices, he managed to create his own, unique vision of the detective novel.The first chapter analyses the work of Edgar Allan Poe and Edogawa Rampo through the prism of Lacanian theory of the gaze. Referring to an example, of , inter alia, “The Black Cat” by Poe and Imomushi by Edogawa, the process leading up to murder nurtured by frustration caused by the judging gaze, is described. In the course of further analysis the term "detective’s sight” is introduced, referring to the investigative insight able to penetrate the mystery in an infallible way. This kind of gaze is present in the book "Murders in the Rue Morgue" by Poe, considered the first detective story ever. In Edogawa’s writing, on the other hand, the theme of infallibility of the "detective’s sight” is often put in doubt, as it happens in i.e. „Mera-hakase fushigi na hanzai”’ i „Injū”.The second chapter of the theses is devoted to the narrative form used by Poe and Edogawa. Emphasis is placed on the first-person narrative, which, apparently, gives the reader the most direct contact with the world presented. However in the course of analyses of selected writings an attempt is made to prove that both Poe and Edogawa used the first-person narrative in order to complicate the narrative situation, above all. In this way, they sought to highlight the narrative as a an equipollent theme of the story, along with the plot. In the analysis, the author refers to the theory of the splitting of narrative voices by Jonathan Auerbach. Refering to the example of How to Write a Blackwood Article various manifestations of the splitting of narrative voices in Poe’s writing are discussed, with particular emphasis on the stories about a detective named Dupin. The following part of the chapter, devoted to Edogawa’s writing presents techniques used by the Japanese writer to manipulate narrative voices, so that he could surprise the reader and also to make a puzzle out of the act of narration itself. The third chapter is devoted to the three themes (motives) associated with the category of gaze: lenses and mirrors, intellectual duel, and spatial isolation, which often return in the work of both writers. The analysis of Poe's short story "The Man of the Crowd" shows that Poe’s attitude to the optical devices and their role in crime stories an ambivalent one. While examining the works of Edogawa Rampo the author of the theses reveals a fascination of the Japanese writer with mirrors and magnifying glasses, and in fact their fantastic character in his writing. Taking up the the theme of "battle of wits," the author describes the reflex, mirror-like nature of this sort of duel. In his analysis of Poe’s “The Purloined Letter” the author describes primal, original formula of intellectual duel, indicating that both Poe and Edogawa also resort to a subversion of the "battle of wits" theme, where one party of a duel misidentifies his opponent. Chapter closes the discussion of the role of the theme of insulated space in the writings of both authors, especially the locked room theme, which Edogawa Rampo adapted to Japanese soil.In the final part of the thesis author analyzes the Edogawa’s situation as the first Japanese detective fiction writer. He proves that Rampo, despite the fact that he often employed Poe’s ideas concerning rules of writing the mystery fiction and the role of gaze, managed to retain his original character as writer and contend many detective fiction’s literary conventions. The way in which Edogawa reread Poe’s works shows he was highly conscious of the rules to which mystery genre abides.