Holocaust as a boundary experience. The existential dimension of the Holocaust literature on the example of works by Charlotte Delbo, Primo Levi, Elie Wiesel and selected Polish survivors' testimonies.

Celem niniejszej pracy magisterskiej jest analiza egzystencjalnego wymiaru literatury Zagłady przeprowadzona w oparciu o świadectwa Charlotte Delbo, Primo Leviego, Elie Wiesela oraz wybrane polskie relacje ocalonych. Punkt odniesienia dla podjętych w pracy rozważań stanowi sformułowana przez Karla Jaspersa w 1922 roku koncepcja sytuacji granicznej, zgodnie z którą przeżycie takich sytuacji ma umożliwić jednostce świadome przeżywanie własnej egzystencji – bycie świadome bycia. Praca jest próbą odpowiedzi na pytanie, czy opisane w analizowanych świadectwach sytuacje graniczne (związane przede wszystkim z uwięzieniem w obozach koncentracyjnych i obozach zagłady) oraz ich bezpośrednie i pośrednie skutki potwierdzają tezę Karla Jaspersa dotyczącą ich egzystencjalnej doniosłości. W jej pierwszym rozdziale zostały przedstawione przykłady najbardziej charakterystycznych dla obozowego życia sytuacji granicznych, ukazane w świadectwach byłych więźniów, które – należąc do kanonu światowej literatury Holocaustu – w Polsce pozostają znane dość słabo i nie były jeszcze przedmiotem szerszych badań literaturoznawczych, a więc, jak sugeruje tytuł pracy - w twórczości Charlotte Delbo, Primo Leviego oraz Elie Wiesela oraz w polskich relacjach ocalonych, które wydają się szczególnie istotne z perspektywy podejmowanej tematyki. Celem dwóch kolejnych rozdziałów, rozdziału II i III jest zbadanie, w jaki sposób wszystkie obozowe sytuacje graniczne (będące przecież w tym miejscu codziennością) wpływały na wybory moralne oraz dotychczasową hierarchię wartości tych, którym przyszło się z nimi mierzyć. Pierwszy z tych rozdziałów poświęcony został analizie obozowej degradacji systemu wartości, spowodowanej bardzo często utratą przez więźniów „wszystkiego, w co wierzyli”, a także procesom zmuzułmanienia i zlagrowania, będącym z reguły nieuniknioną konsekwencją pobytu w obozach. W drugim z nich ukazuję natomiast heroiczne próby ocalenia człowieczeństwa oraz zachowania wierności wyznawanym wcześniej wartościom, również licznie utrwalone w świadectwach oraz innych tekstach kultury. W rozdziale tym odwołuję się także do pojawiającej się w poszczególnych relacjach wizji obozu jako ostatecznego sprawdzianu człowieczeństwa, podejmując jednocześnie próbę odpowiedzi na pytanie, czy faktycznie tak ekstremalną sytuację graniczną powinniśmy traktować jako moment „doświadczenia siebie” przez jednostkę.W stanowiącym zakończenie niniejszej pracy rozdziale czwartym sygnalizuję natomiast obecne w polskich i obcojęzycznych świadectwach ocalonych powojenne skutki doświadczenia Holocaustu (a więc przede wszystkich doświadczenie utraty wiary, problem „wstydu przeżycia”, konieczność odnalezienia na nowo sensu i celu istnienia, powojenny kryzys wartości, wreszcie tak zwany KZ-syndrom, zaklasyfikowany przez psychiatrów kilkadziesiąt lat po zakończeniu wojny jako jedna z odmian zespołu stresu pourazowego) oraz wnioski wynikające z przedstawienia obozu koncentracyjnego jako przykładu anormalnej sytuacji egzystencjalnej – sytuacji granicznej w rozumieniu definicji stworzonej przez Karla Jaspersa.

The aim of this master's thesis is to analyze the existential dimension of the Holocaust literature based on the testimonies of Charlotte Delbo, Primo Levi, Elie Wiesel and selected Polish works of survivors. The point of reference for the considerations undertaken in the work is the concept of a boundary situation formulated by Karl Jaspers in 1922, according to which experiencing such situations is to enable an individual to consciously experience his own existence - to be aware of being.The work is an attempt to answer the question whether the boundary situations described in the analyzed testimonies (mainly related to imprisonment in concentration and extermination camps) and their direct and indirect effects confirm the thesis of Karl Jaspers regarding their existential importance. Its first chapter presents examples of the most characteristic boundary situations for concentration's camp life, shown in the testimonies of former prisoners, which - belonging to the canon of the World Holocaust Literature - remain poorly known in Poland and have not yet been the subject of extensive literary studies - in the works of Charlotte Delbo, Primo Levi and Elie Wiesel as well as in Polish works of survivors, which seem particularly important from the perspective of the subject matter. The aim of the next two chapters, chapters II and III, is to investigate how all concentration's camp boundary situations (which were everyday life in this place) influenced moral choices and the current hierarchy of values ​​of those who had to face them. The first of these chapters is devoted to the analysis of the camp's degradation of the value system, which was very often caused by the loss of "everything they believed in" by prisoners, as well as the processes of maltreatment and violence, which were usually an inevitable consequence of staying in the camps. In the second one, I show heroic attempts to save humanity and to remain faithful to the values ​​previously professed, also numerous in testimonies and other cultural texts. In this chapter, I also refer to the vision of the camp as the final test of humanity that appears in individual accounts, at the same time attempting to answer the question whether we should really treat such an extreme border situation as a moment of "self-experience" by an individual. In the fourth chapter, which concludes this work, I indicate the post-war effects of the Holocaust experience in the Polish and foreign testimonies of the survivors (the experience of loss of faith, the problem of "the shame of survival", the need to rediscover the meaning and purpose of existence, the post-war crisis of values, and finally called KZ-syndrome, classified by psychiatrists several decades after the end of the war as one of the types of post-traumatic stress disorder) and conclusions resulting from the presentation of the concentration camp as an example of an abnormal existential situation - a boundary situation within the meaning of the definition created by Karl Jaspers.