Between the author and the printer : selection of illustrations in Jan Jonston's "Historia naturalis"

Bibliogr. s. 23-25. Recenzowane materiały z konferencji "Słowo i obraz w okresie staropolskim", która odbyła się w dniach 2-4.06.2014 w Krakowie

Artykuł stanowi studium przypadku procesu wyboru miedziorytów ilustrujących ostatnią z humanistycznych encyklopedii zoologicznych, Historia naturali Jana Jonstona (Frankfurt, Officina Merianorum 1650-1653). Kompendium opatrzone było ok. 300 tablicami ukazującymi ponad 2'500 stworzeń. Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, kto był odpowiedzialny za proces doboru ilustracji - autor, czy drukarz, Matthäus Merian Starszy, tradycyjnie, acz mylnie uznawany za ich jedynego twórcę. Encyklopedia Jonstona stanowi popularno-naukowe dzieło dla młodzieży oparte na starszych kompendiach i traktatach przyrodniczych. Nie tylko tekst, ale też związane z nim dość blisko ilustracje musiały być zarazem tradycyjne, odwołujące się do znanych przedstawień, i atrakcyjne wizualnie, tak, by tematem zainteresować młodych czytelników. Zaczerpnięto je z książek wykorzystanych przez Jonstona - najpopularniejszych dzieł przyrodniczych i podróżniczych - i zaadaptowano do nowego dzieła. Jonston zamieszczał w tekście cytaty z innych kompendiów, zatem ilustracje jego tekstu musiały się do nich odwoływać. Analiza traktatów Jonstona i ich ilustracji sugeruje, że to autor wybrał przedstawienia ze swojej biblioteki, zaś Merian zebrał pierwowzory ilustracji i zadbał o przeniesienie ich na nowe płyty, które zapewniły kompendium Jonstona jego popularność.

The article is a case study of the process of selecting the engravings illustrating the last encyclopaedia of the humanist natural history, John Jonston's Historia naturali (Frankfurt, Officina Merianorum 1650-1653). Compendium was illustrated by c. 300 plates showing over 2'500 creatures. The article analyses them to determine, who chose the images - author, or printer, Matthäus Merian the Elder, who traditionally, albeit falsely, was considered their sole creator. Jonston created a popular encyclopaedia for schoolchildren and quoted various older treatises. Therefore, not only text, but also illustrations had to be both traditional, and visually appealing to induce the interest in the subject. They were selected from books used by Jonston - popular biological and geographical publications - and adapted to fit the new encyclopaedia. Jonston quoted many sources and illustrations had to relate to them. The analysis of Jonston's treatise and its images suggests that it was the author who chose the main sources of illustrations from his library and Merian only collected the source images and later supervised the execution of new plates that gave the compendium its popularity.