Murder under the influence of intense agitation justified by the circumstances - theoretical and practical issues on the ground of the crime under Art. 148 § 4 of the Penal Code

Niniejsza praca zawiera analizę zagadnień teoretycznych i praktycznych powstających na gruncie zabójstwa pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, to znaczy przestępstwa z art. 148 §4 Kodeksu karnego. Jej celem jest przede wszystkim przedstawienie obecnego rozumienia znamion tego przestępstwa, pojawiających się w związku z nim problemów interpretacyjnych, a także rozważenie potencjalnych modyfikacji związanych z tym typem przestępstwa. W pracy przedstawiono historyczną ewolucję przepisu oraz znaczenie jego specyfiki jako uprzywilejowanego typu zabójstwa z charakterystyczną stroną podmiotową. Dokonano obszernego przedstawienia znaczenia znamion takiej formy zabójstwa, ze szczególnym skupieniem na znamionach typizujących, to znaczy znamieniem popełnienia czynu pod wpływem silnego wzburzenia oraz usprawiedliwienie tego wzburzenia okolicznościami. W ramach tychże rozważań przedstawiono podobieństwa i rozbieżności w stanowiskach wśród przedstawicieli doktryny prawa karnego pojawiające się na przestrzeni lat, związane z przede wszystkim zamiarem sprawcy, czasem wystąpienia i trwania afektu, jego przebiegiem i czynnikami wywołującymi oraz ogólnym pojęciem okoliczności usprawiedliwiających go. Podczas analizy znamion przestępstwa zwrócono również uwagę na problem niskiego stopień adekwatność poglądów doktrynalnych do dorobku nauki psychiatrii i psychologii. Poczyniono także przedstawienie ustawowego zagrożenia karą za popełnienie zabójstwa z art. 148 §4 kodeksu karnego. W dalszej części pracy zobrazowano problemy wiążące się z omawianą regulacją w kontekście innych przepisów prawa karnego materialnego, takich jak jego niejasna relacja z pojęciem znacznie ograniczonej poczytalności i zagadnienia związane z regulacją dotyczącą przekroczenia granic obrony koniecznej. Omówiono również potencjalne możliwości związane z uwzględnianiem znajdowania się sprawcy w stanie silnego wzburzenia w przypadku popełnienia przez niego innych czynów zabronionych. W obliczu przedstawionych wcześniej problemów związanych z omawianym typem przestępstwa, w pracy wskazano również propozycje zmian obecnej regulacji kodeksowej tak, by rozwiązywała ona pojawiające się obecnie kontrowersje i była bardziej adekwatna do stanowisk prezentowanych współcześnie przez psychiatrów i psychologów. W pracy uwzględniony został następnie procesowy aspekt przestępstwa zabójstwa w stanie silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, w szczególności kwestię najistotniejszych elementów stanu faktycznego oraz odpowiednich środków dowodowych szczególnie przydatnych do ustalenia wypełnienia znamion kodeksowych tegoż przestępstwa. Końcowa część pracy stanowi analizę przykładowych orzeczeń sądów w sprawach, gdzie pojawia się konieczność rozważenia dokonania przez sprawcę zabójstwa w stanie silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami. Pokazuje ona na konkretnych przykładach pojawiające się problemy związane z ustaleniem wypełnienia znamionami czynu zabronionego, a także wskazuje zarówno zasługujące na negatywną, jak i pozytywną ocenę tendencje w poglądach i rozstrzygnięciach sądów. Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, iż obecna regulacja prawna pozostaje w stanie pewnej niezgodności z współczesną nauką związaną z psychiką człowieka. Za raczej niepokojące trzeba uznać także rozbieżności wśród stanowisk dotyczących znaczenia poszczególnych znamion przestępstwa i jego relacji z innymi regulacjami, szczególnie tymi związanymi z poczytalnością sprawcy. Pozytywnie należy natomiast ocenić tendencję praktyki sądowej do indywidualnego traktowania każdej sprawy i warunków osobistych pojedynczych sprawców w kontekście możliwości popełnienia przez nich tego szczególnego typu zabójstwa, zwłaszcza przy moralno-etycznej ocenie okoliczności jego popełnienia.

This thesis contains an analysis of theoretical and practical issues arising in the context of murder under the influence of intense agitation justified by the circumstances, i.e., the offence under Art. 148 § 4 of the Penal Code. It aims primarily at presenting the current understanding of the statutory elements of this offence, the related interpretation problems, as well as considering potential modifications possible with this type of offence. The paper presents the historical evolution of the regulation and the significance of its specificity as a lesser included type of murder with a characteristic subjective side. An extensive presentation of the meaning of the hallmarks of this form of homicide was made, with a particular focus on the typifying characteristics, i.e. the meaning of committing the act under the influence of intense agitation and the justification of this agitation by the circumstances. Within the framework of these considerations, similarities and divergences in views among the representatives of the doctrine of criminal law appearing over the years, related primarily to the criminal intention of the perpetrator, the time of occurrence and duration of the affect, its course and triggering factors, as well as the general concept of circumstances justifying it, were presented. Upon analyzing the crime's elements, attention was also paid to the problem of inadequacy of doctrinal views with the achievements of psychiatry and psychology. A presentation of the potential statutory penalty for committing a homicide under Art. 148 §4 of the Penal Code was also given. In the further part of the thesis, problems related to the discussed regulation are illustrated in the context of other provisions of criminal law, such as its unclear relationship with the concept of significantly diminished sanity and issues related to the regulation of exceeding the limits of necessary defence. A discussion was also held on the potential possibilities of taking into account the fact that the perpetrator is in a state of acute agitation when committing other criminal offences. In the face of the described problems related to this specific type of crime, the work also proposes amendments to the current Code regulation, so that it solves the controversies that arise nowadays and is more adequate to the positions presented by psychiatrists and psychologists. The paper then considers the procedural aspect of the crime of murder in the state of acute agitation justified by the circumstances, especially the issue of the most important elements of the state of facts and appropriate types of evidence particularly useful in establishing the completion of code constituents of this crime. The final part of the work is an analysis of exemplary court decisions in cases where it is appropriate to consider if the perpetrator committed a homicide in the state of intense agitation justified by the circumstances. It shows, on the basis of specific examples, the emerging problems related to determining the fulfillment of the elements of the criminal act, as well as demonstrates both negative and positive tendencies in the views and judgments of courts. The above considerations lead to the conclusion that the current legal regulation remains in a state of some inconsistency with contemporary science related to human psyche. The divergences among the opinions on the meaning of hallmarks of the crime and its correlation with other regulations, especially those regarding the offender's sanity, should also be recognized as rather worrying. On a more favorable note, however, the tendency of judicial practice to treat each case individually and the personal conditions of individual perpetrators in the context of their ability to commit this particular type of homicide, especially in the moral-ethical assessment of the circumstances of its commission, should be evaluated positively.