Territorial organs of unitary state authority in Poland between 1944 - 1989

Tematem pracy jest zagadnienie terenowych organów jednolitej władzy państwowej w Polsce w latach 1944-1989. Problematyka związana z funkcjonowaniem władzy publicznej na poszczególnych szczeblach zarządzania pomimo wielu publikacji jest ciągle aktualna. Chociaż powstanie samorządu terytorialnego stanowiło ważny element przemian ustrojowych, gospodarczych i społeczno-politycznych Polski, określanych mianem transformacji systemowej, to nie należy zapominać, że zmiany w ustroju terytorialnym, jakie dokonały się w roku 1990 na poziomie gmin, nie były realizowane w oderwaniu od wcześniejszych doświadczeń związanych z podziałem państwa dla potrzeb wypełniania obowiązków administracji publicznej. W historii podziału terytorialnego Polski przed rokiem 1990 można wyróżnić dwa okresy: międzywojenny, który rozpoczął się odzyskaniem niepodległości, a zakończył II wojną światową oraz okres powojenny. Pierwszy z nich cechował się budowaniem oraz ujednolicaniem administracji terenowej po latach zaborów, w drugim zaś podziały terytorialne zmieniały się w zależności od aktualnych potrzeb władzy.Celem pracy było ukazanie ewolucji jaką przeszły terenowe organy władzy państwowej w okresie Polski Ludowej. Sposób funkcjonowania tych organów, rola jaką pełniły wynikały wprost z założeń ideologicznych jakie wprowadziły w Polsce władze komunistyczne. Praca składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym przedstawiono funkcjonowanie administracji terytorialnej w latach 1944 - 1950. Skupiono się przede wszystkim na ukazaniu genezy i cech charakterystycznych trializmu administracyjnego. Pojęcie to oznaczało funkcjonowanie w administracji lokalnej rad narodowych, scentralizowanej administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego reprezentowanego przez rady narodowe poszczególnych szczebli, wydziały wojewódzkie i powiatowe na czele z wojewodami i starostami, zarządy miast z prezydentami lub burmistrzami i zarządy gminne z wójtami, scentralizowaną administrację rządową oraz samorząd terytorialny. Poddano następnie analizie poszczególne elementy owego trializmu: rady narodowe, scentralizowana administracje rządową, samorządu terytorialny. Powyższa charakterystyka uwzględniała ówczesny kontekst społeczno-polityczny.Rozdział drugi poświęcony został zagadnieniu reformy administracji terytorialnej z 1950 r. Omówiono jej postanowienia, genezę oraz skutki. Szczegółowo opisano ustawę z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej. Ukazano nie tylko jej skutki, ale także uwarunkowania polityczne. Skupiono się przede wszystkim na uprawnieniach rad narodowych oraz ich organach wykonawczych. Wiele miejsca poświęcono także nadzorowi jaki nad radami narodowymi spełniały centralne organy państwowe.W rozdziale trzecim scharakteryzowano przemiany jakie zaszły w administracji terytorialnej po 1958 r. Przemiany te były niewątpliwe efektem przekształceń społeczno-politycznych określanych mianem „polskiego października”. Skoncentrowano się na ukazaniu czterech ustaw o istotnym znaczeniu dla funkcjonowania terenowych organów władzy państwowej. Były to: ustawa z dnia 25 stycznia 1958 r. o radach narodowych, nowelizacja z 1963 r. ustawy z dnia 25 stycznia 1958 r. o radach narodowych, ustawa z dnia 20 lipca 1983 r. o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego oraz nowelizacja w 1988 r. ustawy z dnia 20 lipca 1983 r. o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego. Praca została napisana z uwzględnieniem metody historyczno-prawnej, a jej konstrukcja ma charakter chronologiczno-rzeczowy.

The theme of this work is the issue of local bodies of unitary state authority in Poland in the years 1944-1989. Problems related to the functioning of public authority at different levels of management, despite numerous publications, are still current. Although the creation of local government was an important element of the political, economic and socio-political changes in Poland, called the systemic transformation, it should not be forgotten that the changes in the territorial system, which took place in 1990 at the level of municipalities, were not implemented in isolation from previous experience of the division of the state for the purpose of fulfilling public administration duties. In the history of Poland's territorial division before 1990, two periods can be distinguished: the interwar period, which began with the regaining of independence and ended with World War II, and the postwar period. The first one was characterized by the building and unification of local administration after the years of partitions, while in the second one territorial divisions changed depending on the current needs of the authorities.The aim of this study was to show the evolution that local organs of state power underwent in the period of People's Republic of Poland. The way these organs functioned and the role they played resulted directly from the ideological assumptions that the communist authorities introduced in Poland. The work consists of three chapters. The first chapter presents the functioning of territorial administration in the years 1944-1950, focusing primarily on the genesis and characteristics of administrative trialism. This concept meant the functioning in local administration of national councils, centralised government administration and local government represented by national councils of particular levels, voivodeship and poviat departments headed by voivodes and starosts, town councils and city councils. The analysis then focused on the individual elements of this centralised government administration and local government. The individual elements of this trialism were then analyzed: national councils, centralized government administration, and local government. This characterization took into account the socio-political context of the time.The second chapter was devoted to the issue of the territorial administration reform of 1950. It discusses its provisions, genesis and effects. The Act of 20 March 1950 was described in detail. of March 20, 1950 on local organs of uniform state authority is described in detail. Not only its effects but also political conditions were shown. It focuses primarily on the powers of national councils and their executive bodies. Much space was also devoted to the supervision of national councils by central state authorities.The third chapter characterises the changes that took place in territorial administration after 1958. These changes were undoubtedly the effect of the socio-political transformations known as "Polish October". The focus was on the presentation of four laws of significant importance for the functioning of local bodies of state authority. These were: the Act of 25 January 1958 on National Councils, the 1963 amendment of the Act of 25 January 1958 on of 1963 of the Act of 25 January 1958 on National Councils, the Act of 20 July 1983 on the system of national councils and local government and the 1988 amendment of the Act of 20 July 1983 on the system of national councils and local government. of 20 July 1983 on the system of national councils and local government. The work was written taking into account the historical-legal method, and its construction has a chronological and factual character.