Polish Spisz as a borderland region : from the perspective of its inhabitants

Polski Spisz - miejsce zetknięcia się różnych grup etnicznych czy religijnych - to niezaprzeczalny przykład regionu pogranicza, pojmowanego w sposób szeroki - jako sfera współistnienia różnych zjawisk. Celem artykułu jest omówienie typów granic, z jakimi mamy do czynienia na wspomnianym terenie. Wielowymiarowego i syntetyzującego spojrzenia dokonuje się z perspektywy autochtonów, toteż materiał badawczy został wyekscerpowany z Korpusu Spiskiego - bazy tekstów i nagrań gwarowych dokumentujących język mieszkańców Spisza, powstałej w wyniku indywidualnych i grupowych wywiadów z osobami zasiedlającymi polskie wsie. Na jego podstawie wyodrębnia się pogranicza w wymiarze geograficznym, etnicznym, religijnym, językowym, społeczno-kulturowym oraz czasowym. Niniejszy szkic ma więc charakter interdyscyplinarny: podnosi tematykę słowiańskich kontaktów językowych i kulturowych, odwołuje się do badań socjolingwistycznych, dialektologicznych oraz antropologiczno-etnologicznych. W początkowej części pracy autorka odwołuje się do różnych kategorii pogranicza i krótko przedstawia dzieje Spisza. Następnie, w właściwej części artykułu, łączy wiedzę encyklopedyczną z informacjami pozyskanymi od respondentów. Dokonany przegląd pokazuje, że polski Spisz jest obszarem wyjątkowym na tle innych regionów geograficzno-historycznych. Stanowi bowiem kontaminację pierwiastków polskich i słowackich, a także węgierskich, niemieckich, żydowskich, romskich i wołoskich. Można go uznać za pogranicze strefowe, zamieszkiwane przez pokrewną społeczność słowiańską. Podobieństwo języków i kultur sprawia, że obecnie na polskim Spiszu nie ma ostrych konfliktów etnicznych czy narodowościowych, a mieszkańców charakteryzuje otwartość. Jak wynika z materiału, górali spiskich cechuje równocześnie opozycyjna postawa – etnocentryzm ludowy, czyli niechęć do tego, co inne, obce i nieznane. Jego źródła upatrywać należy w przemianach polityczno-historycznych zachodzących na przestrzeni wieków.

Poland’s Spisz region (a coherent cultural space for more ethnic or religious groups) is a non-international cause of the borderland, understood in a broader scope, i.e. as a sphere of coexistence of various opposing phenomena. Therefore the article is intended to discuss the border types with which we are dealing in the mentioned area. A multidimensional and systemizing view is described from the perspective of the inhabitants of the region, so the research material was taken from the Spisz Dialect Corpus - the database of texts and dialect recordings documenting the Polish language of the Spisz inhabitants (the material included in the corpus is the result of individual and group interviews with people living in villages located in Poland’s Spisz region). On its basis, borderlands in various dimensions (geographical, ethnic, religious, linguistic, socio-cultural and temporal) are distinguished in the paper. As a consequence, the text is interdisciplinary: it fits into the subject of Slavic linguistic and cultural contacts, as well as in sociolinguistic, dialectological, anthropological and ethnological research. In the initial part of the work, the author refers to various aspects of the borderland theory, presents the history of the region in a synthetic way, and in the proper part of the article she combines theoretical knowledge with information received from informants. The review shows that Poland’s Spisz region is a special area compared to other geographic and historical regions. It is caused by the contamination of Polish and Slovak elements, as well as Hungarian, German, Jewish, Roma and Wallachian activities. The area constitutes a zonal borderland, inhabited by a Slavic kindred society, which is why the linguistic and cultural division is blurring there. Nowadays, there are no sharp ethnic or national conflicts in Poland’s Spisz region, and the characteristic features are the usual ratio of tolerance. However, the review of the material shows as well as, that the Spisz inhabitants are characterized by ethnic and linguistic differences and a reluctance towards what is different, foreign and unknown (it is also the basis of folk ethnocentrism). Their source is the political and historical changes taking place over the centuries.