"Bright is the Path ahead of Me" : the life and work of Wanda Dynowska Umadevi

Badania dofinansowano ze środków Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage w ramach programu "Inicjatywa Doskonałości - Uczelnia Badawcza" w Uniwersytecie Jagiellońskim [H.1.3.2021]. Wydanie książki dofinansowane przez Akademię Górniczo-Hutniczą im. Stanisława Staszica w Krakowie (subwencja na utrzymanie i rozwój potencjału badawczego, nr 16.16.430.169). Publikacja dofinasowana przez Katedrę Porównawczych Studiów Cywilizacji Uniwersytetu Jagiellońskiego

Opowieść o polskim ezoteryzmie XX wieku w dużej mierze wypełnia historia kobiet, zafascynowanych alternatywnymi nurtami duchowości i kultury, szukających na różnych polach niezależności i angażujących się w życie społeczne. O większości tych bohaterek wiemy ciągle niewiele, nawet jeśli pozostawiły znaczący dorobek. Wynika to stąd, że wpisały się one w kulturową niszę, która budzi i dziś rozliczne wątpliwości, a w konsekwencji pozostaje nierozpoznana i zepchnięta w przestrzeń niepamięci. Polska nie jest w tym kontekście wyjątkiem. W kulturze Zachodu dynamiczny rozwój ezoterycznych idei i organizacji, który rozpoczął się u schyłku XIX wieku i trwał aż do wybuchu II wojny światowej, pozostawał związany z ruchami emancypacyjnymi kobiet, a nawet był jedną z ich wyrazistych manifestacji1. W powojennych dziejach alternatywnej duchowości kobiety także odegrały znaczącą rolę. Jednakże poza prezentacją sylwetek najbardziej znanych liderek niewiele jest rzetelnych studiów wskazujących na miejsce kobiet w tej szerokiej perspektywie i na kulturowe znaczenie ich działań. Przykładem takiej zapomnianej bohaterki jest Wanda Dynowska Umadevi (188801971). Połączyła ona w swym życiorysie rozliczne wątki, często na pierwszy rzut oka pozostające w sprzeczności. Pochodziła ze stosunkowo zamożnej rodziny ziemiańskiej osiadłej od pokoleń na ziemiach Inflant Polskich. Została wychowana przez samodzielne kobiety, więc nie będzie nadużyciem twierdzenie, że emancypację wyssała z mlekiem matki. Rozpoczęła studia wbrew woli ojca, nie zdobyła jednak żadnego akademickiego dyplomu. Jej życie uczuciowe stanowi gotowy scenariusz filmowy. Jednocześnie uważano ją za gorliwą (a nawet nadgorliwą) patriotkę. Podzielała poglądy mesjanistyczne wywodzące się z polskiego romantyzmu. Wierzyła, że Marszałek Piłsudski był ucieleśnieniem Ducha Narodu. W swoim dojrzałym życiu najpierw poświęciła się szerzeniu idei i organizacji Towarzystwa Teozoficznego w Polsce. Po wyjeździe do Indii współpracowała z Mahatmą Gandhim, praktykowała w aśramie Sri Ramany Maharshiego pod Arunaćalą (Tiruwannamalaj, Tamilnadu). Włożyła tytaniczną pracę w opiekę nad polskimi uchodźcami (w czasie II wojny światowej) i tybetańskimi (poczynając od lat pięćdziesiątych XX wieku), z którymi ostatecznie związała swój los. Pisała poezje, artykuły, przygotowała liczne przekłady. Wspólnie z Maurycym Frydmanem założyła i prowadziła „Bibliotekę Polsko-Indyjską”, w ramach której ukazało się kilkadziesiąt tomów. Wydawała książki także w niezależnych seriach. Dwukrotnie odwiedziła Polskę: w 1960 i 1969 roku, zachwycając egzotycznym strojem i wystąpieniami na temat religijno-filozoficznych tradycji Wschodu oraz własnych interpretacji wątków ezoterycznych. Książka jest pierwszą kompleksową biografią Wandy Dynowskiej, została przygotowana w przeważającej mierze na podstawie niepublikowanych źródeł archiwalnych. Zebrane materiały zostały potraktowane przez badaczki jako “formy kultury pamięci” (w rozumieniu A. Assmann) reprezentujące życie, działalność, ale i sposoby myślenia, postrzegania i doświadczania przez Wandę Dynowską rzeczywistości.

The story of Polish esotericism in the 20th century is largely filled by the history of women fascinated by alternative currents of spirituality and culture, seeking independence in various fields and engaging in social life. We still know very little about most of these figures, even if they left a significant legacy. This is because they entered a cultural niche that continues to raise numerous doubts, and as a result, remains unrecognized and pushed into the space of oblivion. In this context, Poland is no exception. In Western culture, the dynamic development of esoteric ideas and organizations, which began at the end of the 19th century and continued until the outbreak of World War II, was connected with women’s emancipation movements and was even one of their distinctive manifestations. In the post-war history of alternative spirituality, women also played a significant role. However, aside from the profiles of the most well-known leaders, there are few thorough studies indicating the place of women within this broad perspective and the cultural significance of their actions. An example of such a forgotten figure is Wanda Dynowska Umadevi (1888–1971). She combined in her life numerous threads, often seemingly contradictory at first glance. She came from a relatively wealthy landowning family settled for generations in the Polish Livonian lands. Raised by independent women, it would not be an exaggeration to say that she absorbed emancipation with her mother's milk. She began her studies against her father's will, although she never obtained an academic degree. Her love life would be a ready-made film script. At the same time, she was considered a fervent (even overly zealous) patriot. She shared messianic beliefs derived from Polish Romanticism. She believed that Marshal Piłsudski was the embodiment of the Spirit of the Nation. In her mature life, she first dedicated herself to promoting the ideas and organization of the Theosophical Society in Poland. After moving to India, she worked with Mahatma Gandhi and practiced at the ashram of Sri Ramana Maharshi near Arunachala (Tiruvannamalai, Tamil Nadu). She put tremendous effort into caring for Polish refugees (during World War II) and, starting in the 1950s, for Tibetan refugees, with whom she ultimately tied her fate. She wrote poetry, articles, and prepared numerous translations. Together with Maurycy Frydman, she founded and managed the "Polish-Indian Library," through which dozens of volumes were published. She also published books in independent series. She visited Poland twice: in 1960 and 1969, captivating audiences with her exotic dress and lectures on Eastern religious-philosophical traditions and her interpretations of esoteric themes. The book is the first comprehensive biography of Wanda Dynowska, primarily based on unpublished archival sources. The collected materials have been approached by the researchers as "forms of cultural memory" (in the sense used by A. Assmann), representing not only Dynowska's life and activities but also her ways of thinking, perceiving, and experiencing reality.