Worth a thousand words : one photograph from Cyprian Kamil Norwid's "Album Orbis" and its anthropological contexts

Przypisy. Druk dwuszpaltowy

Praca omawia inter- i intratekstualne konteksty fotografii eskimoskiej kobiety – fotografii, która pozornie nie pasuje do historiograficznej narracji w Norwidowskim szkicowniku. Pochodzi ono z etnograficznych pokazów (tzw. „ludzkich zoo”), organizowanych przez Carla Hagenbecka, które miały silny podtekst kolonialny i imperialny: ludzie „cywilizowani” oglądali „żywe okazy egzotycznych i prymitywnych” kultur. Eksponowani na tych pokazach Eskimosi zostali dokładnie zbadani przez niemieckich i francuskich naukowców i stali się „podręcznikowymi przykładami” swoich ludów w wydawnictwach akademickich. Norwid najprawdopodobniej nie oglądał tych pokazów, nie pozostawił komentarzy na ich temat. Na pewno jednak śledził wydawnictwa popularno-naukowe, które począwszy od połowy XIX w. stały się bardzo szeroko dostępne. Umiejscowienie zdjęcia Eskimoski pomiędzy „rasami żółtymi” (prawidłowe z punktu widzenia XIX-wiecznej antropologii) świadczy o wpływie ówczesnej wiedzy naukowej, widocznym także w innych dziełach poety. Praca wykazuje, że Norwid był w pełni człowiekiem epoki, co jest kluczowe dla analizy jego prac w ich oryginalnym kontekście historyczno-kulturowym, jak i dla ich współczesnych reinterpretacji. Współcześnie bowiem stoimy przed tym samym wyzwaniami, przed jakimi stali ludzie XIX w.: gwałtownie zwiększającego się dostępu do wiedzy, rodzącego nowe pytania o etykę badań i pokazów, a przede wszystkim o przedmiotowe traktowanie „Obcego”.

This paper presents inter- and extra-textual contexts of a photograph of an Eskimo woman, which seems to be out of place in the grand narrative of world historiograpy of Norwid’s picto-textual artistic sketchbook. The picture originally came from the C. Hagenbeck’s „ethnographic show”, one of the first of so called „human zoos”. Such shows had a very strong colonial and imperialist context, with „more civilized” people watching „human specimen” of „primitive and exotic” kind. The Eskimos presented in the show were minutely measured by leading German and French anthropologists and came to typify their people in many ethnographic and anthropological textbooks. Norwid did not see the shows and did not comment on them, but probably read about them in the press. He also followed popular-scientific writing, which since 1850s – for the first time in human history – became widely accessible. The – highly accurate according to the 19th cent. knowledge – placing of Eskimos’es pictures in his sketchbook among other Asiatic „yellow races” constitutes an example of the influence of modern science, highly visible in Norwid’s works. The analysis shows that Norwid was very much “a man of his era”, which is important to interpretation of his works in their historical-cultural context and for modern reinterpretations; modern people face the same questions of vast access to new knowledge, ethical considerations of research and exhibition, and finally – of treating „the Other” human as just „a thing”.