Kognitywna analiza polskich tłumaczeń Portretu artysty z czasów młodości Jamesa Joyce'a

Niniejsza praca jest poświęcona porównawczej analizie polskich przekładów Portretu artysty z czasów młodości Jamesa Joyce'a autorstwa Zygmunta Allana i Jerzego Jarniewicza. Jako podstawowe kryterium swojej analizy, autor pracy stosuje założenia teorii językoznawstwa kognitywnego oraz poetyki przekładu Petera Stockwella i Elżbiety Tabakowskiej, z uwzględnieniem pojęcia ekwiwalencji obrazowania w przekładzie. Wybrane wymiary obrazowania w analizie to między innymi deiksa, ikoniczność, fokalizacja, ocena epistemologiczna i aksjologiczna, a także inne kryteria składające się na szerokie pojęcie punktu widzenia (perspektywy) w narracji tekstu literackiego. Autor umieszcza analizę w czysto literaturoznawczym kontekście, omawiając liczne aspekty narracji świadczące o nowatorstwie modernistycznej formy powieści, a także poprzedza praktyczną interpretację przykładów streszczeniem wybranych kryteriów poetyki kognitywnej oraz ekwiwalencji w przekładzie według językoznawców kognitywnych. Główną część pracy stanowi praktyczna analiza wybranych przykładów z oryginalnego tekstu powieści oraz obu tłumaczeń, które odpowiadają etapom fizycznego i psychicznego rozwoju głównego bohatera, odzwierciedlonym w mnogości punktów widzenia w samej narracji powieści. Celem analizy jest identyfikacja i omówienie strategii zastosowanych przez polskich tłumaczy powieści z zamiarem rekonstrukcji tożsamości głównego bohatera lub pośredniczącego narratora, oraz ocena obu tłumaczeń pod kątem kognitywnej ekwiwalencji opartej na kryteriach obrazowania.

The work presents a comparative analysis of A Portrait of the Artist as a Young Man by James Joyce and its Polish renditions, as translated by Zygmunt Allan and JerzyJarniewicz. The author of the analysis adapts the principles of cognitive linguistics and poetics as the basis for his investigation, which focuses on the equivalence of conceptualisation between the translations and the original. Selected criteria of assessment come from the theoretical framework by Peter Stockwell and Elżbieta Tabakowska, and include such aspects of cognitive poetics as deixis, iconicity, focalisation, axiological commitment, as well as other indications of perspective in literary narration. The analysis is preceded by an outline of the literary context of the research, including the plot and the features of the Modernist narrative of the novel, reception and existing research on both James Joyce and the novel itself, as well as an introduction of the issues of perspective and equivalence in cognitive poetics. The main part of the work is the analysis of selected excerpts from the original novel and its translations, which illustrate the changes of point of view and narrative voice of the speaker with his physical and mental development. The analysis serves to identify and evaluate the strategies used by both translators to reconstruct the identity of the protagonist of the novel and/or a mediating narrator, and their outcome in terms of cognitive equivalence and aspects of conceptualisation.