"The herald of the storm" versus "God’s tempest" : controversy over Russia, intelligentsia and revolution

Bibliogr. s. 225-226

Artykuł rekonstruuje spór, jaki toczyli w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku Maksym Gorki i Lew Tołstoj - nie tylko znani i uznani na świecie beletryści, ale też ważne postaci ówczesnych rosyjskich debat filozoficznych i politycznych. Wybuch i przebieg pierwszej rosyjskiej rewolucji (1905-1908) skłoniły obu myślicieli do wykrystalizowania opozycyjnych stanowisk w najważniejszych dla myśli rosyjskiej kwestiach. Gorki reprezentował w tym sporze stanowisko socjalistycznego humanizmu, rozwoju cywilizacyjnego, aktywizmu i kulturotwórczej roli inteligencji, rewolucji społecznej, modernizacji na wzór zachodni. Tołstoj opowiadał się za archaicznym anarchizmem, negacją cywilizacji, chłopskim prymitywizmem, jednostkowym perfekcjonizmem moralnym, rosyjską Sonderwege. Autor twierdzi, że ta debata stanowi ważne dopełnienie dla głośnej dyskusji wywołanej publikacją almanachu "Wiechi" (Kamienie milowe, 1909).

The article reconstructs the dispute that evolved in the first decade of the 20th century between Maxim Gorky and Leo Tolstoy - who both in addition to being world‑famous fictionists, played an essential part as notable public figures in Russian philosophical and political life. The outbreak and the course of the first Russian revolution (1905-1908) prompted both thinkers to define their positions on the most important problems of Russian thought. In this dispute, Gorky represented the position of socialist humanism, social revolution, civilizational development, activism, the culture‑forming role of the intelligentsia and Western‑style modernization. Against these hopes Tolstoy advocated archaic anarchism, negation of civilization, rural primitivism, personal and moral excellence, in short a Russian Sonderwege. The author puts forward that this debate is an important extension of the famous discussion triggered by the publication of the "Vekhi" almanac ("The Milestones", 1909).