The Contract of Commodatum in Roman Law

Commodatum, znane także jako kontrakt użyczenia, to umowa, w której jedna strona, zwana komodantem, udostępnia drugiej stronie, czyli komodatariuszowi, swoją rzecz do czasowego użytkowania. W antycznym Rzymie taka umowa była dość powszechna, szczególnie w przypadku bliskich relacji, np. rodzinnych czy przyjacielskich. Charakteryzuje się przede wszystkim brakiem wynagrodzenia, więc komodatariusz nie musi płacić za korzystanie z pożyczonego przedmiotu. Z tekstów źródłowych wynika, że choć kontrakt ten nie był tak popularny jak inne, np. emptio venditio czy locatio conductio, to jednak dawał możliwość czasowego korzystania z mienia bez ponoszenia kosztów. Przedmiotem użyczenia są zazwyczaj przedmioty nietrwałe, czyli konkretne, indywidualnie zidentyfikowane rzeczy, oddane komodatariuszowi. Mogą to być różne przedmioty, od codziennego użytku do nieruchomości. Ważne jest dokładne określenie tych przedmiotów w umowie. Komodant zobowiązany jest dostarczyć przedmiot w używalnym stanie, spełniającym cel umowy. Komodatariusz natomiast musi w czasie trwania umowy zachować staranność i chronić pożyczony przedmiot, by zwrócić go w pierwotnym stanie po zakończeniu. Ochrona prawna commodatum opiera się na actio commodati, narzędziu pozwalającym dochodzić roszczeń z umowy dla obu stron. Rozważając prawa i obowiązki komodanta oraz komodatariusza, widzimy, że odpowiedzialność jest różna. Komodatariusz ma większą odpowiedzialność, co wynika z kryterium utilitas w prawie rzymskim – im większe korzyści z umowy, tym większa odpowiedzialność. Komodatariusz, korzystając z rzeczy, musi zachować staranność, dbać i unikać uszkodzeń zgodnie z przeznaczeniem. W przypadku zaniedbania, komodatariuszowi może grozić skarga ze strony komodanta. Wynika z tego, że odpowiedzialność komodatariusza opiera się na zachowaniu należytej staranności – diligentia. Postawa komodatariusza względem rzeczy i jej używania ma kluczowe znaczenie w ocenie jego odpowiedzialności. W dzisiejszym prawie także istnieją podobne umowy, co potwierdza znaczenie instytucji commodatum.

The subject of the master thesis is the issue related to the commodatum contract. It is an agreement in which one party makes its thing available to the other party for temporary use. In ancient Rome, commodatum was quite common, especially between close people or friends. The contract is characterized above all by its free payment, its fixed duration and the retention of ownership rights on the part of the owner. In the first chapter of the work, commodatum is described in all detail, drawing attention to its subject, that is, specific, individually marked things, such as everyday objects, the contract parts, and characterized the main conditions which must occur in order to speak of the existence of commodatum.Another important aspect discussed in the paper is the comparison of commodatum with other similar contracts, i.e. mutuum, precarium, donatio and locatio conductio.A particular issue to which the whole of chapter II is devoted is the legal protection of the contract parties, which was exercised, to a large extent, through an actio commodati. 
In the last chapter are analised the rights and obligations of both parts, responsibilities together with utility criterium and roman meaning of diligence. The whole work is concluded by a summary, in which common elements, differences and the validity of the commodatum contract derived from Roman law are considered in the present realities.