Ludwig Tieck's "Tales from the collection of Phantasus"

Wstęp, opracowanie krytyczne oraz materiał ilustracyjny (z komentarzem) ze zbiorów byłej Pruskiej Biblioteki Państwowej (tzw. Berlinki), a także przekład 7 omawianych utworów L. Tiecka autorstwa Elżbiety Zarych. Redakcja tomu: Jarosław Ławski, Elżbieta Zarych. Bibliogr. 311-320. Indeks

Dzieło Ludwiga Tiecka pt. Phantasus. Eine Sammlung von Märchen, Erzählungen, Schauspielern und Novellen (Fantazus. Zbiór baśni, opowiadań, sztuk teatralnych i nowel) będące najważniejszym dziełem tego twórcy i summą wczesnego romantyzmu niemieckiego (Frühromantik) ukazało się w Berlinie nakładem Realschulbuchhandlung, pierwszy i drugi tom w 1812 roku, a trzeci - w 1816. W pierwszej części obejmującej tom pierwszy - w ramie znanej choćby z Dekamerona Giovanniego Boccaccia - znalazły się, jak nazywa je Tieck, "Märchen der einfachsten Komposition" (baśnie najprostszej kompozycji), zaś w drugiej (tom drugi i trzeci) baśniowe dramaty nawiązujące do znanych ludowych motywów, w których pojawiły się nowe idee. W obu wydanych w 1812 roku tomach zamieszczono wcześniej wydane utwory, do których dołączono nowe, napisane tuż przed opublikowaniem zbioru. Baśnie czyta i krytycznie komentuje grono przyjaciół zebrane w brandenburskim majątku należącym do Manfreda, siedmiu panów oraz cztery panie. Źródło zastosowanej dla baśni ramy było bez wątpienia i literackie, i biograficzne. Zbiór powstał bowiem w okresie stabilizacji pisarza w majątku hrabiego Finkensteina w Cybince (Ziebingen) koło Frankfurtu nad Odrą, w bezpiecznym i rozdyskutowanym kręgu miłośników literatury i sztuki. W tomie pierwszym Phantasusa znalazło się siedem utworów określanych jako Märchen: Eckbert o jasnych włosach (Der blonde Eckbert), Wierny Eckart i Tannenhäuser (Der getreue Eckart und der Tannenhäuser), Runenberg (Der Runenberg), Czar miłości (Liebeszauber), Historia miłosna pięknej Magielony i hrabiego Piotra z Prowansji (Liebesgeschichte der schönen Magelone und des Grafen Peter aus der Provence), Elfy (Die Elfen) i Puchar (Der Pokal). Tylko trzy z nich - Elfy, Puchar i Czar miłości – zostały napisane tuż przed publikacją, pozostałe cztery wydano powtórnie. Można rozpatrywać baśnie zarówno z ramą, całościowo jako I tom, jednak częste jest także ich publikowanie osobno jako "Märchen aus dem Phantasus", oraz ich wspólne interpretowanie. Za takim wydaniem przemawia gatunek, liczne podobieństwa na różnych poziomach tekstu, późniejsze umieszczenie wielu z nich w kompilacyjnym tomie (stąd traktowanie ramy jako kontekst naddany), a także ich wyróżnianie się na tle tomu, dzięki czemu są wciąż chętnie czytane. Za tą ideą osobnego wydania podąża tom Baśnie z "Phantasusa" Ludwiga Tiecka w przekładzie i opracowaniu krytycznym Elżbiety Zarych. Wydany w serii Czarnego Romantyzmu, wpisując się w jej koncepcję, składa się z trzech części. Ostatnia z nich zawiera pierwszy kompletny przekład wszystkich siedmiu baśni ze zbioru, któremu patronuje Fantazus, bóg marzeń sennych i fantazji, bliźniak Tanatosa. Podstawą przekładu jest pierwsza część Phantasusa, opublikowana w Berlinie w 1828 u Georga Andreasa Reimera jako tom 4 Schriften, kompletnej edycji dzieł pisarza z lat 1828-1854, powstałej pod jego pieczą i za jego życia, zaś pomocą dwie świetne XX-wieczne edycje krytyczne: pod redakcją Marianne Thalmann (t. 2, München 1964, 1978) oraz pod redakcją m.in Manfreda Franka (t. 6, Frankfurt 1985). Baśnie zamieszczono w tomie według kolejności pojawiania się w Phantasusie, by oddać zamysł pisarza, a pod ich tytułami podano - tak jak w pełnym wydaniu - daty, które odnoszą się do lat ich napisania lub opublikowania. Należy docenić zwłaszcza przekład baśni zawierających długie utwory poetyckie, ze względu na swoją trudność dotychczas pomijanych przez polskich tłumaczy. Część literacką, opatrzoną przypisami, poprzedza wstęp pt. Baśnie z "Phantasusa" Ludwiga Tiecka - romantyczne opowieści z marzeń sennych, gdzie szczegółowo omówiono genezę poszczególnych baśni i tomów, w których je zamieszczono, a także genezę samego zbioru z 1812 roku, wyjaśniono szeroki kontekst literacki i kulturowy wyboru tytułu i jego patrona oraz podano powody wspólnego wydawania i interpretowania baśni Tiecka. Szczegółowo omówiono też gatunek romantycznej Märchen, ze szczególnym zwróceniem na cechy charakterystyczne baśni Tiecka, określanych ze względu na element realistyczny i określoną formę narracji jako Novellenmärchen (baśnie nowelistyczne) lub Märchennovellen (baśniowe nowele), a przez idee filozoficzne i sposób kreacji świata m.in jako Naturmärchen czy Wahnsinnmärchen. We wstępie omówiono każdą z baśni, wskazując na jej konteksty oraz tradycje odczytania i odbioru, a także dokonując własnej interpretacji wraz z określeniem perspektyw badawczych. Całość zamyka charakterystyka wszystkich siedmiu baśni Tiecka, ich elementów wspólnych, idei, inspiracji, romantycznych powiązań, powracających motywów, tematów i postaci. Podano również zasady wydania i przekładu, jak i zamieszczono w części drugiej Kalendarium życia i twórczości Ludwiga Tiecka na tle ówczesnych wydarzeń, które stanowi pomoc w osadzeniu poszczególnych utworów w kontekście biograficznym, a także politycznym, społecznym i kulturowym. Tom ilustrują obrazy z epoki lub łączące się tematycznie z utworami, jak i listy i grafiki pochodzące ze zbiorów byłej Pruskiej Biblioteki Państwowej (Preußische Staatsbibliothek; dziś Staatsbibliothek zu Berlin) w Berlinie, a obecnie znajdujące się w posiadaniu Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie; zostały one szczegółowo opisane. Z pewnością kompletny przekład wszystkich siedmiu baśni Tiecka ze zbioru Phantasus wraz z obszernym opracowaniem i materiałem ilustracyjnym okaże się pomocnym w poznawaniu romantycznej Märchen, twórczości tego pisarza oraz jego poszczególnych baśni, tak istotnych w wielu kontekstach badawczych.

Ludwig Tieck’s work, Phantasus. Eine Sammlung von Märchen, Erzählungen, Schauspielern und Novellen (Phantasus. A Collection of Tales, Short Stories, Theatre Plays and Novellas), his most important achievement and a summa of the first phase of Romanticism in German literature (Frühromantik), was published in Berlin by Realschulbuchhandlung - Volumes 1 and 2 in 1812; Volume 3 in 1816. The first part, which filled the whole Volume 1 (and does so in the framework well-known from Giovanni Boccaccio’s Decameron), comprised what Tieck refers to as tales of the simplest composition ("Märchen der einfachsten Komposition"); the second part (Volumes 2 and 3) brought together the fairy-tale dramas that drew on popular folk motifs (but introduced new ideas). The 1812 volumes included the works published earlier along with new ones, written just before the publication. The fairy tales are read and commented by a circle of friends (seven gentlemen and four ladies) gathered in Manfred’s estate in Brandenburg. The tales, despite their purely literary character, show some biographical inspirations. The collection was created in the period of the writer’s financial stability, when he lived in Count Finkelstein’s estate in Ziebingen near Frankfurt an der Oder, and enjoyed the company of art and literature lovers. The first volume of Phantasus gives seven pieces referred to as "Märchen": "Eckbert with Fair Hair" (Der blonde Eckbert), "The Faithful Eckart and Tannenhäuser" (Der getreue Eckart und der Tannenhäuser), "Runenberg" (Der Runenberg), "The Enchantment of Love" (Liebeszauber), "The Love Story of Beautiful Magelone and Count Peter from Provence" (Liebesgeschichte der schönen Magelone und des Grafen Peter aus der Provence), "Elfs" (Die Elfen) and "The Goblet" (Der Pokal). Only three of them ("Elfs," "The Goblet" and "The Enchantment of Love") were written just before the publication; the remaining four were re-published. The fairy tales constitute a meaningful whole (the content of Volume 1) but have often been published separately as Märchen aus dem ‘Phantasus,’ which has had an impact on their interpretation. Such a strategy is justified by the same generic framework, numerous similarities on different layers of the texts, frequent groupings of particular tales in different publications (therefore the groupings have been treated as one of possible interpretive contexts), as well as their outstanding quality, which makes them still very engaging reading. It is exactly such a recognition that patronizes the publication of Ludwig Tieck’s The Fairy Tales from ‘Phantasus’ in the translation of and with the critical commentary by Elżbieta Zarych. Accordingly, as suggested by Zarych, the volume published in the series "Dark Romanticism" is divided into three parts. The last one contains the first complete rendition of all the seven fairy tales that feature Phantasus, the god of dreams and fantasies, a twin brother of Thanatos. The translation is based on the first part of Phantasus, published in Berlin in 1828 by Georg Andreas Reimer as Volume 4 of Shriften- a complete edition of the writer’s texts from 1828 to 1854, with his approval and during his lifetime. It has also been compared with two twentieth-century critical editions by Marianne Thalmann (Volume 2, Munich 1964 and 1978) and by Manfred Frank (et al.) (Volume 6, Frankfurt 1985). The order of the fairy tales follows the chronology from Phantasus to show the author’s intentions; below each title there are dates of composition or publication (as it is done in the complete edition). It is worth noting that the present rendition of the fairy tales includes long poetical fragments, which - because of their difficulty - have been omitted so far by Polish translators. The literary part of the present volume, with its numerous footnotes, opens with the introduction "The Fairy Tales from Ludwig Tieck’s Phantasus - Romantic Stories of Dreams," which outlines the origin of particular texts (with indication of the sources of their initial publication), the genesis of the 1812 volume, the literary and cultural context that influenced the choice of its title, and the reasons for selecting and interpreting Tieck’s fairy tales as one separate publication. In addition, it provides a detailed description of Märchen as a genre, paying particular attention to characteristic features of Tieck’s tales, which due to their realism and a peculiar narrative form have been categorized as Novellenmärchen (novella fairy tales) or Märchennovellen (fairy-tale novellas), and because of their philosophical import and strategies of creating literary worlds - as Naturmärchen or Wahnsinnmärchen. The introduction analyzes each tale, underlining its contexts, reception and interpretive traditions, as well as offering new ways of reading it within the framework of various literary theories. The introductory notes are concluded with a characteristic of Tieck’s all seven fairy tales - the elements they share, the ideas they grow upon, the inspirations they originate from, their Romantic links, the recurring motifs, the similar themes and characters. The criteria for selection and the choices made during the translation process are specified in the second part, "Chronology of Ludwig Tieck’s Life and Works in their Historical Context," which situates particular texts against the backdrop of the author’s biography, as well as within the political, social and cultural situation of the epoch. The volume contains the reproductions of graphics, pictures, and facsimile of letters from the repository of the former Prussian State Library (Preußische Staatsbibliothek; today: Staatsbibliothek zu Berlin) in Berlin, which now are kept in the Jagiellonian Library in Krakow. All the materials have been meticulously annotated. It is to be hoped that the translation of Ludwig Tieck’s seven fairy tales form Phantasus, along with the detailed critical commentary and illustrations, will prepare the reader to explore Romantic Märchen, as well as the life of the German author and his works - the legacy which is still important in research investigations of different kinds.

Ludwig Tiecks Werk Phantasus. Eine Sammlung von Märchen, Erzählungen, Schauspielern und Novellen ist das wichtigste Werk dieses Künstlers und ein Resümee der Frühromantik und erschien in Berlin bei der Realschulbuchhandlung, der erste und zweite Band 1812 und der dritte 1816. Im ersten Teil des ersten Bandes - im Rahmen bekannt z.B. aus dem Decameron Giovanni Boccaccias - gibt es, wie Tieck sie nennt, "Märchen der einfachsten Komposition", und im zweiten Teil (Band zwei und drei) sind Märchendramen zu finden, die sich auf bekannte Volksmotive beziehen, in denen neue Ideen auftauchten. Beide im Jahre 1812 erschienenen Bände enthalten bereits früher veröffentlichte Werke, wobei neue Bände erst kurz vor der Veröffentlichung der Sammlung geschrieben wurden. Die Märchen werden von einer Gruppe von Freunden gelesen und kritisch kommentiert, die sich auf dem brandenburgischen Landgut von Manfred, sieben Männer und vier Damen versammelt haben. Die Quelle des für das Märchen verwendeten Rahmens war zweifellos sowohl literarischer als auch biografischer Natur. Die Sammlung entstand in der Zeit der Stabilisierung des Schriftstellers im Landgut des Grafen Finkenstein in Cybinka (Ziebingen) bei Frankfurt (Oder), in einem sicheren und diskutierten Kreis von Literatur- und Kunstliebhabern. Der erste Band von Phantasus enthält sieben Werke mit dem Titel Märchen: Der blonde Eckbert, Der getreue Eckart und der Tannenhäuser, Der Runenberg, Liebeszauber, Der blonde Eckbert, Die Liebesgeschichte der schönen Magelone und des Grafen Peter aus der Provence, Die Elfen und Der Pokal. Nur drei von ihnen - die Elfen, der Pokal und Liebeszauber - wurden kurz vor der Veröffentlichung geschrieben, die anderen vier wurden neu aufgelegt. Die Märchen können sowohl mit einem Rahmen, als auch als Ganzes wie der erste Band betrachtet werden, aber es ist auch üblich, sie getrennt als "Märchen aus dem Phantasus" zu veröffentlichen und gemeinsam zu interpretieren. Für eine solche Ausgabe spricht das Genre, zahlreiche Ähnlichkeiten auf verschiedenen Ebenen des Textes, die spätere Platzierung vieler von ihnen im Sammelband (daher die Behandlung des Rahmens als gegebenen Kontext) und ihre Hervorhebung vom Hintergrund des Bandes, dank der sie immer noch gerne gelesen werden. Dieser Idee einer separaten Ausgabe folgt Ludwig Tiecks Band Märchen aus dem "Phantasus", von Elżbieta Zarych übersetzt und kritisch zusammengestellt. Er wird als Teil der Reihe Schwarze Romantik veröffentlicht und besteht aus drei Teilen. Der letzte enthält die erste vollständige Übertragung aller sieben Märchen aus der Sammlung unter der Schirmherrschaft von Phantasus, dem Gott der Träume und Phantasien, dem Zwilling von Tanatos. Die Übersetzung basiert auf dem ersten Teil des Phantasus, der 1828 in Berlin bei Georg Andreas Reimers als 4. Band der Schriften erschien, einer Gesamtausgabe der Werke des Schriftstellers von 1828-1854, die unter seiner Obhut und zu seinen Lebzeiten mit Hilfe zweier großer kritischer Editionen des 20. Jahrhunderts entstanden ist: sie wurde von Marianne Thalmann (Band 2, München 1964, 1978) und von Manfred Frank (Band 6, Frankfurt 1985) redigiert. Die Märchen werden in der Reihenfolge, in der sie in Phantasus erscheinen, in den Band aufgenommen, um die Absichten des Verfassers widerzuspiegeln, und unter ihren Titeln werden, wie in der Vollausgabe, Daten angegeben, die sich auf die Jahre ihrer Entstehung oder Veröffentlichung beziehen. Die Übertragung von Märchen, die lange poetische Werke enthält, sollte wegen der bisher übersehenen Schwierigkeiten der polnischen Übersetzer besonders geschätzt werden. Dem kommentierten literarischen Teil geht eine Einführung mit dem Titel Märchen aus dem "Phantasus" von Ludwig Tieck voraus - romantische Märchen aus Träumen, in denen die Entstehung einzelner Märchen und die Bände, in die sie eingeordnet, sowie die Genese der Sammlung von 1812 selbst ausführlich besprochen wurden, der breite literarische und kulturelle Kontext der Titelwahl und ihres Mäzens erläutert wurde und Gründe für die gemeinsame Veröffentlichung und Interpretation von Tiecks Märchen dargelegt wurden. Auch die Gattung des romantischen Märchens wurde ausführlich erörtert, wobei der Schwerpunkt auf charakteristische Merkmale von Tiecks Märchen liegt, die durch ihr realistisches Element und ihre spezifische Erzählform als Novellenmärchen [pln. baśnie nowelistyczne] oder Märchennovellen [pln. baśniowe nowele] beschrieben wurden, sowie durch philosophische Ideen und die Art und Weise, wie die Welt kreiert wird, wie z.B. Naturmärchen oder Wahnsinnmärchen. In der Einleitung wird jedes der Märchen besprochen, wobei auf den Kontext und die Lese- und Rezeptionstraditionen hingewiesen und eine eigene Interpretation zusammen mit der Definition von Forschungsperspektiven vorgenommen wird. Das Ganze wird durch die Charakteristika aller sieben Märchen Tiecks, ihre gemeinsamen Elemente, Ideen, Inspirationen, romantischen Verbindungen, wiederkehrenden Motive, Themen und Charaktere geschlossen. Die Publikations- und Übersetzungsregeln sind ebenfalls angegeben, und der zweite Teil unter dem Titel Lebens-und Werkskalender Ludwig Tiecks im Hintergrund der damaligen Ereignisse hilft, einzelne Werke in einen biographischen, politischen, sozialen und kulturellen Kontext zu stellen. Der Band ist mit zeitgenössischen Gemälden illustriert bzw. thematisch mit den Werken, sowie mit Briefen und Grafiken aus den Sammlungen der ehemaligen Preußischen Staatsbibliothek (heute Staatsbibliothek zu Berlin) in Berlin und der Jagiellonen-Bibliothek in Krakau verknüpft, die derzeit in der Jagiellonen-Bibliothek in Krakau aufbewahrt werden; sie wurden ausführlich beschrieben. Die Übertragung aller sieben Märchen Tiecks aus der Sammlung von Phantasus wird zusammen mit dem umfangreichen Studien- und Illustrationsmaterial sicherlich hilfreich sein, um das romantische Märchen, das Werk dieses Schriftstellers und seine individuellen Märchen, die in vielen Forschungszusammenhängen so wichtig sind, kennen zu lernen.