Beyond Categories: Masculinity, Femininity and Androgyny in Akira Kurosawa's Shakespearean Film

The purpose of this paper is to attempt an interpretation of Japanese director Akira Kurosawa’s film Throne of Blood, which is an adaptation of the seventeenth century British playwright William Shakespeare’s Macbeth, through the lenses of gender. Their perception on masculinity, femininity and androgyny is to be explored based on three characters of Washizu (Macbeth), his wife Asaji (lady Macbeth) and the demon (witches). The first chapter deals on theoretical differentiation between the genders and the stereotypes, which constitute each of the gender in historical and cultural perspective, as well as based on Sandra L. Bem’s theory on gender. Due to the abundance of material, for literary examples presented as a base for the historical and cultural perspective only the most representative examples have been chosen. What is more, Sandra L. Bem’s theory on thinking categories in reference to gender, as well as her theory on androgyny have been presented. The following chapters constitute an attempt of interpretation of both Kurosawa’s film and Shakespeare’s play, through not only abovementioned theories, but also in regard to the theatrical conventions and means of expression used. With the use of framing and traditional Japanese theatre style – mostly nō – Kurosawa presents the manly Asaji, feminine Washizu and an androgynous being of the demon, taken from the nō’s genderless role type of an old man. Thus he seems to be emphasizing a similar creation of these characters in Shakespeare’s play. The multidimensional intertwining of femininity with masculinity indicates the impossibility of defining strict borderline between the categories of “man” and “woman”. Also the androgynous figures of the demon and the witches prove to be in both categories of gender and in the same time outside of them.Therefore, the characters created by both Kurosawa and Shakespeare prove to be outside the categorization imposed by the culture along with the stereotypes on gender. Cultural categories of gender are incapable of encompassing the whole variety of gender. Thus they are not sufficient in describing the world in all its complexity and chaotic nature. Due to the fact that language is limited, the presence of beings in-between, like manly woman or androgyne, shows that the reality goes beyond the imposed categories. Thus Kurosawa and Shakespeare destroy the illusion of order imposed by humans on the world by means of language and its structures, presenting the world of the beings in-between, going beyond categories.

Niniejsza praca jest próbą interpretacji filmu japońskiego reżysera Akiry Kurosawy Tron we krwi, będącego adaptacją sztuki siedemnastowiecznego brytyjskiego dramaturga Williama Shakespeare’a Makbet, przez pryzmat studiów genderowych. Sposób, w jaki Kurosawa ukazuje kobiecość, męskość oraz androgyniczność oraz jakie ma to odniesienie do sztuki Shakespeare’a, przedstawione zostaną na podstawie trzech wybranych postaci: Washizu, będącego odpowiednikiem Makbeta, jego żony Asaji, czyli Lady Makbet oraz postaci staruchy, czy też demona – odpowiedniczki szekspirowskich czarownic. Pierwszy rozdział poświęcony jest teoretycznemu podłożu, służącemu rozróżnieniu płci oraz stereotypów z nimi związanych, zarówno w ujęciu historyczno-kulturowym jak i w psychologii społecznej, na podstawie teorii Sandry L. Bem. Ze względu na ogrom materiału oraz ograniczoną ilość miejsca, przedstawione tu ujęcie historyczno-kulturowe ma charakter skrótowy i stanowi wybór najbardziej reprezentatywnych przykładów tekstów kultury, głównie literatury, które choć z pewnością nie wyczerpują tematu, na potrzeby tej pracy mogą posłużyć jako dzieła referencyjne. Ponadto, przedstawiona została tutaj teoria Sandry Bem na temat utrwalonych w każdej kulturze schematów myślowych, przez które różnicowana jest płeć, jak również jej teoria dotycząca androgynii. Kolejne rozdziały stanowią próbę interpretacji filmu Kurosawy oraz sztuki Shakespeare’a przez pryzmat wspomnianych wcześniej teorii, a także konwencji teatralnych oraz środków stylistycznych zastosowanych zarówno przez Shakespeare’a jak i Kurosawę. Kurosawa poprzez odpowiednie zastosowanie kadru oraz konwencji tradycyjnego teatru japońskiego – głównie nō – przedstawia męską kobietę – Asaji, będącą odpowiednikiem Lady Makbet u Shakespeare’a, kobiecego mężczyznę – Washizu, czyli szekspirowskiego Makbeta, oraz androgyniczą postać staruchy, czy też demona, zaczerpniętego z bezpłciowej roli starca. Tym samym zdaje się podkreślać podobne przedstawienie odpowiadających im postaci u Shakespeare’a. Wielowarstwowe przeplatanie się kobiecości z męskością w postaci głównych bohaterów podkreśla niemożliwość określenia sztywnych granic pomiędzy kategoriami kobiety i mężczyzny. Swoją androgynicznością również czarownice oraz starucha u Kurosawy, stają się przykładem bytów znajdujących się w obu kategoriach płci a jednocześnie poza nimi. Postaci przedstawione zarówno przez Kurosawę jak i Shakespeare’a nie przystają więc do kategoryzacji jakiej dokonuje kultura poprzez stereotypy względem płci. Kulturowe kategorie płci nie są więc w stanie pomieścić całego spektrum różnorodności płci, a tym bardziej wszystkich możliwych kombinacji cech. Są one zatem niewystarczające do opisu świata w całej jego różnorodności, skomplikowaniu, czy raczej w całym jego chaosie. Choć człowiek sam narzuca poprzez język i kulturę pewne kategorie myślowe, to chaos rzeczywistości wymyka się im, poprzez istnienie jednostek nieprzystających do kategorii i wykraczających poza nie, takich jak męska kobieta czy też postać androgyniczna. Kurosawa interpretując Shakespeare’a znajduje u niego owe przekraczanie granic i przełamywanie wzorów i kategorii sztucznie narzuconych przez człowieka dla ustanowienia porządku. Tym samym obaj twórcy burzą iluzję porządku jaki nadpisuje człowiek na świat za pomocą języka i jego kategorii. Przedstawiają świat jednostek pomiędzy i chaosu, wychodzący poza kategorie.