The human condition in the Russian anti-utopia of the 20th century

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie kondycji człowieka ukazanej w utworach Jewgienija Zamiatina My (Мы, 1924), Vladimira Nabokova Zaproszenie na egzekucję (Приглашение на казнь, 1935) oraz Władimira Wojnowicza Moskwa 2042 (Москва 2042, 1986). Każda z wymienionych powieści w nieco odmienny sposób przedstawia kondycję ludzką, a ich zestawienie daje możliwość na wyczerpujące i szczegółowe omówienie owej kondycji, będącej głównym zagadnieniem i problemem badawczym w tej pracy. Antyutopia to gatunek literacki, który narodził się w XX wieku, jako sprzeciw wobec rzeczywistości systemu totalitarnego i jego założeń, które miały przynieść szczęście ogółowi, a w rzeczywistości mocno ograniczyły przestrzeń wolności człowieka. Cechą wspólną wybranych do analizy w tej pracy utworów jest dokładność, z jaką opisane zostały procesy ingerencji państwa w każdą formę ludzkiej aktywności. Wszystkie trzy wymienione powieści były analizowane w oparciu o filozoficzny traktat Kondycja ludzka (The Human Condition, 1958) najwybitniejszej intelektualistki XX wieku – Hannah Arendt. W swoim dziele Arendt wyróżniła trzy rodzaje ludzkiej aktywności: pracę, wytwarzanie i działanie. Zdaniem filozofki, by osiągnąć pełnię szczęścia, człowiek musi swobodnie wykonywać owe trzy aktywności: praca powinna być kreatywna, wytwarzanie winno kreować ludzką rzeczywistość i przyczyniać się do rozwoju technologii i cywilizacji, działanie zaś, obejmujące relacje międzyludzkie, powinno pozostać wolne i spontaniczne. Są to trzy fundamentalne warunki egzystencji każdego człowieka, wpływające na jego kondycję. Na podstawie analizowanych utworów można wyróżnić wspólne cechy kondycji ludzkiej w antyutopii rosyjskiej XX wieku. We wszystkich omówionych powieściach warunki egzystencji, stworzone przez organy władzy, polegają na całkowitej kontroli trzech aspektów ludzkiej aktywności: pracy, wytwarzania i działania. Praca ulega mechanizacji i automatyzacji, które niwelują wszelkie przejawy kreatywności i samodzielnego myślenia. Wytwarzanie sprowadza się do odgrodzenia państwa od świata dzikiej przyrody, a stworzone w efekcie miejsce otoczone murem, przypomina bardziej obóz koncentracyjny niż idealne państwo. Wszelki wytwór rąk lub umysłu ludzi koncentruje się wokół władzy: poezja służy wychwalaniu przywódcy, a architektura ma na celu ukazanie potęgi wodza. Działanie, czyli jakakolwiek aktywność człowieka, podlega ścisłej kontroli. Regulaminy obowiązują praktycznie przy każdej wykonywanej czynności, określają np. sposób spożywania posiłków, kąpieli, stosunków seksualnych, a nawet snu. Analiza powyższych utworów prowadzi do wniosku, że kondycja człowieka w państwie totalitarnym opiera się na całkowitym zniewoleniu. Władze państwowe dążą do pełnej kontroli każdego aspektu ludzkiej aktywności. Człowiek zostaje pozbawiony jednostkowego wymiaru. Ceną za stworzenie względnie idealnego świata jest wyrzeczenie się człowieczeństwa przez obywateli i bezgraniczne posłuszeństwo. Ludzie w państwie totalitarnym to marionetki, niezdolne do samodzielnego i krytycznego myślenia. Te istoty nie wiedzą czym są prawdziwe uczucia takie jak miłość czy przyjaźń. Z drugiej strony zaś, we wszystkich tych powieściach zostaje pokazane, że mimo wszystko w społeczeństwie zawsze pozostaje wolna jednostka, która neguje możliwość istnienia jednego, wspólnego dla wszystkich szczęścia i porządku świata. Te postaci dają nadzieję, że ludzkość jednak się ocali oraz, że systemy totalitarne nie są idealne i można je zwalczać, a nawet pokonać.

The aim of this thesis is to present the human condition shown in the novels of Yevgeny Zamiatin We (Мы, 1924), Vladimir Nabokov Invitation to a Beheading (Приглашение на казнь, 1935) and Vladimir Wojnowicz Moscow 2042 (Москва 2042, 1986). Antyutopia is a literary genre that was born in the 20th century as an opposition to the reality of the totalitarian system and its ideas, which had an aim to bring happiness, but in fact, severely limited the space of human freedom. All three of these novels were analyzed on the basis of the philosophical treatise The Human Condition (1958) by the greatest intellectual of the 20th century - Hannah Arendt. In her book, Arendt distinguished three types of human activity: work, labour and action. According to the philosopher, a person must freely perform these three activities: work should be creative, labour should create human reality and develop technology, and action, involving interpersonal relations, should be free and spontaneous. These are the three fundamental conditions of the existence of every human being. The analysis of the above novels leads to the conclusion that the human condition in a totalitarian state is based on total enslavement. State authorities strive for full control of every aspect of human activity. The price for creating a relatively ideal world is for citizens to renounce humanity. People in a totalitarian state are unable to think independently and critically. These beings don't know what real feelings like love or friendship are. On the other hand, in all these novels it is shown that in spite of everything there is always a free individual in society who negates the possibility of the existence of one common happiness and order in the world. These characters give hope that humanity will nevertheless be saved and that totalitarian systems are not perfect and can be fought or even defeated.