On tax morale. Factors influencing Poles' attitudes towards tax obligations.

Przez wiele dekad najszerzej przyjmowaną teorią tłumaczącą brak spolegliwości podatkowej (ang. „tax compliance”) wśród części społeczeństwa, prowadzący do ucieczki od ciężarów podatkowych, była ekonomiczna koncepcja „odstraszania”, zaprezentowana w latach 70. XX wieku, która stała się podstawą działań wielu administracji skarbowych na całym świecie. Teoria ta zakładała, że podatnicy, działający jako „homo oeconomicus”, starając się maksymalizować swoje korzyści podatkowe, będą uciekać od podatku, gdy opłacalność takiego procederu będzie przewyższać ryzyko ewentualnych strat finansowych. Niemniej model ten nie potrafił wyjaśnić, dlaczego pomimo dość niskich sankcji karno-skarbowych i niewielkiego prawdopodobieństwa kontroli podatkowych w znacznej części państw, większość podatników „dobrowolnie” wykonuje w pełni swoje powinności podatkowe względem państwa, nie podejmując prób ucieczki od podatku. Pytanie o przyczynę takiego stanu rzeczy, określane w literaturze mianem „zagadki wypełniania obowiązków podatkowych”, stało się centralnym przedmiotem badań nad zachowaniami podatników w zakresie przestrzegania przepisów podatkowych.Zgodnie z wynikami projektów badawczych realizowanych od lat 90. XX wieku oraz raportami OECD, tym „brakującym elementem”, wyjaśniającym wskazaną „zagadkę” może być koncepcja moralności podatkowej, która, sięgając do sumienia podatnika, odnosi się do jego indywidualnej reakcji wobec powinności podatkowych czy też wewnętrznej motywacji (lub jej braku) wobec obowiązku płacenia podatków, jak również do indywidualnych ocen obywateli co do zachowań skutkujących ucieczką od podatków i obchodzeniem prawa podatkowego (które to oceny mogą polegać na dezaprobacie lub akceptacji odnośnie do takich procederów). W opracowaniach tych podnosi się, że moralność podatkowa wpływa na decyzję jednostki co do wyboru zachowania względem obowiązku podatkowego, a jej poziom prezentowany w danej wspólnocie może mieć istotny wpływ na skalę nadużyć podatkowych oraz społeczną akceptację takich procederów.Biorąc pod uwagę, że badania i refleksje nad tym zjawiskiem są rzadkim tematem poruszanym w polskiej literaturze podatkowej, autor pragnie dołączyć do międzynarodowej dyskusji na temat implikacji praktycznych koncepcji moralności podatkowej, odnosząc je również do sytuacji w Polsce. Tym samym przedmiotem niniejszej pracy jest przybliżenie wskazanej koncepcji moralności podatkowej i jej ścisłych relacji ze zjawiskiem ucieczki od podatku oraz próba odpowiedzi na główne pytania badawcze postawione w pracy: jaki stopień moralności podatkowej prezentują Polacy? A także: jakie czynniki mogą determinować poziom moralności wśród polskiego społeczeństwa?Aby odpowiedzieć na wskazane pytania, praca ma pozwolić zapoznać się w pierwszej kolejności z istotą podatku i kształtem polskiego systemu podatkowego oraz koncepcją sprawiedliwości podatkowej; następnie z refleksjami na temat tytułowej koncepcji i zjawiska ucieczki od podatku; w końcu - z analizą tego zagadnienia w perspektywie polskiego społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii sprawiedliwości dystrybutywnej oraz proceduralnej (związanej z funkcjonowaniem administracji skarbowej i jakością procesu stanowienia i stosowania prawa podatkowego w Polsce).Autor pracy żywi nadzieję, że implikacje wynikające z zaprezentowanych wniosków pozwolą na kontynuowanie badań nad moralnością podatkową w Polsce oraz zwrócą uwagę polskich organów skarbowych na znaczenie praktyczne wskazanej koncepcji. Najistotniejszym natomiast motywem pracy jest zachęta do holistycznego spojrzenia na system podatkowy obowiązujący w naszym kraju, uwzględniającego wymiar społecznego odbioru powinności podatkowych oraz kontekst etyczny, związany z ustanawianiem ciężarów podatkowych.

For many decades, the most commonly acknowledged concept explaining the lack of tax compliance among some of the taxpayers was the economic model of deterrence presented in the 1970s that become the theoretical foundations of actions of many tax authorities around the world. According to the said model, the taxpayers acting as “homo oeconomicus” and trying to maximally reduce their tax burden, would escape the taxation provided that the benefits resulting from such a practice outweigh the risk of hypothetical financial losses. Nevertheless, the described model was unable to explain why the majority of taxpayers present a high degree of tax compliance and do not try to avoid or evade taxation, despite the relatively low penal-fiscal sanctions and low-level tax audit probability in most countries. The question of this phenomenon - being referred to in the literature as the "puzzle of tax compliance" - has become a central subject of research on taxpayer compliance behavior.Pursuant to research projects carried out since the 1990s and also OECD reports, the answer to the "puzzle of tax compliance" may be connected to the concept of tax morale, which - reaching out to the taxpayer's conscience - refers to the individual's reaction to its tax burden or intrinsic motivation to pay taxes (or lack of such motivation), as well as to individual assessments of other taxpayers’ behavior resulting in escaping taxation and circumvention of the tax law (consisting of disapproval or acceptance of such behaviors). As follows from the indicated projects, tax morale influences the individual's decision when choosing behavior towards taxation, and its level presented in a given society can have a significant impact on the scale of tax fraud and social acceptance of this type of behavior.Bearing in mind the fact that the concept of tax morale is rarely discussed in the Polish tax literature, the author would like to join the international debate on the practical implications of tax morale by referring this concept to the Polish background. Therefore, this master's thesis addresses the concept of tax morale and its links to processes of reducing tax burdens. Subsequently, the author aims to answer the main research questions stipulated in this thesis: what level of tax morale do Poles present, and what factors may determine the level of tax morale in Polish society?In order to do so, this thesis provides for the theoretical framework of taxation and the shape of the Polish tax system, concepts of tax fairness and tax morale, and in-depth analysis on the processes of escaping taxation. Finally, the tax morale is analyzed with reference to the Polish society, with particular emphasis on the issues of distributive justice and procedural justice (regarding citizens' opinions about tax administration and the quality of tax legislature in Poland).The author hopes that conclusions presented in this thesis will contribute to further analysis regarding tax morale in Poland and that the Polish tax authorities will become more aware of the practical significance resulting indicated concept. Moreover, one of the main objectives of this thesis is to encourage a holistic view of the tax system in Poland, which will include the social aspects of tax obligations and the ethical context related to the establishment of tax burdens among taxpayers.