Employee share ownership in Poland in the comparative perspective

W niniejszej pracy dokonano omówienia instytucji akcjonariatu pracowniczego i jego funkcjonowania w Polsce z perspektywy polskiego prawa spółek, na tle rozwiązań stosowanych w krajach o najdłuższej tradycji w tej dziedzinie tj. modelu amerykańskiego i francuskiego. Ukazana problematyka wymagała analizy obowiązujących przepisów, właściwych norm prawa unijnego i dorobku doktryny. Rozważania prowadzone były głównie na gruncie prawa gospodarczego prywatnego, głównie KSH i PrUpad. Ze względu na to, że opisana instytucja przenika wiele gałęzi prawa, konieczne były również odwołania do innych dziedzin m.in prawa pracy, prawa podatkowego i prawa cywilnego. Ukazanie historii powstawania akcjonariatu pracowniczego we Francji i USA – jako kolebek tej instytucji odpowiednio w Europie i na świecie – pozwoliło na zrozumienie jej podłoża aksjologicznego i kryjącej się za nią ideologii. Natomiast przedstawienie rozwiązań przyjętych w tych krajach stanowi dobre tło prawnoporównawcze do krytycznej analizy obecnych polskich regulacji, a jednocześnie wzór, na którym opierać można rozważania dotyczące kształtu polskiego modelu akcjonariatu pracowniczego w przyszłości. W pracy ukazano również słabości przepisów KSH i PrUpad, które – jako jedyne w obecnym stanie prawnym – wprowadzają możliwość tworzenia planów własności pracowniczej w spółkach. Ich analiza prowadzi do wniosku, iż są one pełne nieprecyzyjnych zapisów prowadzących do wątpliwości interpretacyjnych, które zniechęcają przedsiębiorców do ich stosowania. Niekiedy, jak w przypadku art. 324 PrUpad, są wręcz postrzegane jako przeszkoda w efektywnym prowadzeniu procesów gospodarczych, a w doktrynie postuluje się ich obchodzenie. W pracy kilkukrotnie sygnalizowano również brak istniejących na gruncie aktualnych przepisów zachęt do wdrażania akcjonariatu, zwłaszcza brak ulg i zwolnień podatkowych i w zakresie ubezpieczeń społecznych.Perspektywy akcjonariatu pracowniczego w Polsce, ze względu na wzmożone nim zainteresowanie, kampanie edukacyjne i plany rządowe związane z jego rozwojem, rysują się jednak pozytywnie. Powszechnie dostrzega się zalety tej instytucji – w kontekście ekonomicznym, a także ogólnospołecznym – zarówno dla pracodawców, pracowników, jak i polskiej gospodarki. Duży krok naprzód stanowi w szczególności stworzenie projektu ustawy o programach akcjonariatu pracowniczego.

This work discusses the institution of employee shareholding and its functioning in Poland from the perspective of Polish company law, against the background of solutions used in countries with the longest tradition in this field - the American and French models. The problems presented required the analysis of applicable laws, relevant EU law standards and the jurisprudence. The considerations were mainly conducted on the basis of private business law, mainly Commercial Companies Code and Act on Insolvency Law. Due to the fact that the institution described pervades many branches of law, it was also necessary to refer to other fields, including labor law, tax law and civil law.The presentation of the history of the formation of employee share ownership in France and the USA - as the cradles of this institution in Europe and in the world, respectively - makes it easier to understand its axiological background and the ideology behind it. In contrast, the presentation of solutions adopted in these countries poses a good comparative background for the critical analysis of current Polish regulations, and at the same time a model on which we can base considerations on the shape of the Polish employee share ownership model in the future.The work also shows the weaknesses of Commercial Companies Code and the Act on Insolvency Law regulations, which - as the only ones in the current legal state - introduce the possibility of creating plans of employee ownership in companies. Their analysis leads to the conclusion that they are full of imprecise provisions leading to interpretational doubts that discourage entrepreneurs from using them. Sometimes, as in the case of art. 324 of the Act on Insolvency Law, they are almost perceived as an obstacle to the effective conduct of economic processes, and the doctrine postulates circumventing them. The lack of current incentives to implement the employee shareholding, in particular the lack of tax reliefs and exemptions and social security, was also signaled several times in the work.Prospects of employee shareholding in Poland, due to the increased interest in it, educational campaigns and government plans related to its development, are, however, positive. The advantages of this institution are widely recognized - in the economic and social context - for both employers, employees and the Polish economy. A major step forward is, in particular, the creation of a draft act on employee share ownership schemes.