Pandemonia pamięci: "Leite derramado" autorstwa Chico Buarque

The pandemoniums of memory: "Leite derramado" ("Spilt milk") by Chico Buarque

Niniejsza praca ma na celu zbadanie mechanizmów pamięci autobiograficznej w powieści "Leite derramado" (2009), autorstwa brazylijskiego pisarza i kompozytora Chico Buarque, dążąc do ukazania możliwych analogii pomiędzy procesami pamięciowymi a konstrukcją narracji, zespolonymi w akcie snucia wspomnień. W rozdziale pierwszym rozpatrywane są różnorodne powiązania pomiędzy antropologią kulturową a literaturoznawstwem. Omówiona zostaje ponowoczesna koncepcja podmiotu jako wytworu autonarracji, w której zbiegają się dwa podstawowe wymiary działania zorientowanego na ustanowienie „ja”: opowieść i pamięć. Kluczowym dla tego rozdziału pojęciem jest pamięć autobiograficzna, czyli odrębny rodzaj pamięci deklaratywnej, który gromadzi interpretacje dotyczące jednostkowej historii życia. Podkreślona zostaje również wyjątkowa waga snucia wspomnień w wieku podeszłym. W rozdziale drugim rozważaniom podlega związek pomiędzy pamięcią a dyskursem. Poszukuje się odniesień do metafor strukturalnych i orientacyjnych oraz do myślenia mitycznego. Omawia się autobiografię jako gatunek zarówno konwencjonalny, jak i proteuszowy, dostarczający narzędzi do analizy autonarracji powieściowych.W rozdziale trzecim stwierdza się, że długa sekwencja powieściowych autonarracji o charakterze wspomnieniowym stanowi jeden z wyróżników literatury brazylijskiej. Przedmiot niniejszej pracy jest jednym z najnowszych przykładów tego paradygmatu narracyjnego i nawiązuje do dzieł zróżnicowanych autorów stanowiących punkt odniesienia, przede wszystkim do Machado de Assisa. Analizę powieści otwiera próba rekonstrukcji domniemanej biografii narratora. Podkreśla się wagę przypisywaną odnalezieniu słuchacza, który utrwaliłby jego wspomnienia na piśmie, wbrew ulotności doświadczenia oraz przemijalności istnienia ludzkiego. Rozpatruje się również indywidualizujący wymiar opowieści Eulálio. W rozdziale czwartym proponuje się ponowne przemyślenie procesów działających w obrębie pamięci autobiograficznej jako poetyki, czyli zestawu zasad stosowanych w celu powiązania zbioru znaków i nadania mu możliwej do przekazania formy. Pragnie się rzucić nowe światło na zabiegi literackie stosowane w procesie kształtowania narracji, jako że mogą one wykazywać podobieństwa względem szeregu zjawisk właściwych pamięci, przez co, pomimo zróżnicowanych podejść, analiza literacka zbliża się do rozważania antropologicznego. W celu ukazania wymiaru antropologicznego omawianej tutaj powieści Chico Buarque, rozpatruje się dziewięć aspektów najważniejszych dla konstrukcji tej wspomnieniowej autonarracji. Pracę zamyka podsumowanie wniosków, po którym przedstawia się listę przywoływanych w toku analizy dzieł.

This study aims to analyse the mechanisms of autobiographical memory in a novel "Leite derramado" ("Spilt milk", 2009), by a Brazilian writer and composer Chico Buarque, in order to show the correspondences established between mnemonic processes and narrative construction, conjugated in the act of weaving memories. In the first chapter we discuss the multiple relationships between Cultural Anthropology and Literary Studies. We comment on the postmodern concept of the Subject as an entity actively constructed through the exercise of autonarrative that brings together two basic dimensions of the constitutive activity of the self: the narration and memory. The crucial concept of this part is the autobiographical memory, i.e. a distinct type of declarative memory that stores individual interpretations concerning the history of one’s life. We also emphasize the particular importance of the act of weaving memories in old age. In the second chapter we question the relationship between memory and discourse. Reference is made to the structural and orientational metaphors and mythical thinking. We discuss the autobiography as a genre both conventional and protein that provides tools for the analysis of fictional autonarrative. The third chapter states that a long sequence of fictional autonarratives with memoir feature is one of the hallmarks of the Brazilian literature. The work discussed in this paper is one of the most recent examples of this narrative paradigm, alluding to the works of several authors of reference, particularly Machado de Assis. The analysis of the text begins with an attempted reconstruction of the supposed narrator's biography. We stress the importance of finding a narratee to perpetuate the memories in writing, against the transience of human experience and temporally limited existence. It is also discussed the individualizing dimension of Eulálio’s account. The fourth chapter proposes to rethink the processes active in autobiographical memory as a poetic, that is, a set of principles employed in order to articulate a cluster of signs, giving it a transmissible form. It is intended to shed new light on the literary devices used to structure the narrative, since they may correspond to a series of mnemonic phenomena. To demonstrate the anthropological dimension of the novel by Chico Buarque, we discuss nine most important aspects for the construction of Eulálio’s memorial autonarrative. The work ends with a statement of conclusions which is followed by a list of works cited.

Na presente dissertação pretende-se analisar os mecanismos da memória autobiográfica no romance "Leite derramado", de 2009, do escritor e compositor brasileiro Chico Buarque, com o objetivo de evidenciar as correspondências que se estabelecem entre os processos mnemônicos e a construção narrativa, conjugados no ato de urdir lembranças. No primeiro capítulo discutem-se as múltiplas relações entre a Antropologia Cultural e os Estudos Literários. Comenta-se o conceito pós-moderno do Sujeito enquanto uma entidade construída ativamente através do exercício da autonarrativa em que convergem duas dimensões básicas da atividade constitutiva do “eu”: a narração e a memória. O conceito crucial desta parte é o de memória autobiográfica, ou seja, de um tipo distinto de memória declarativa que guarda interpretações concernentes à história individual de vida. Destaca-se ainda a importância particular do ato de urdir lembranças na idade avançada. No segundo capítulo questiona-se a relação entre memória e discurso. Faz-se referência às metáforas estruturais e orientadoras e ao pensamento mítico. Discute-se a autobiografia enquanto um gênero ao mesmo tempo convencional e proteico que proporciona ferramentas para a análise da autonarrativa ficcional. No terceiro capítulo afirma-se que uma longa sequência de autonarrativas ficcionais de feição memorialística constitui um dos traços distintivos da literatura brasileira. A obra discutida no presente trabalho é um dos exemplos mais recentes deste paradigma narrativo, aludindo às obras de vários autores de referência, sobretudo Machado de Assis. A análise do texto em questão começa com uma tentativa de reconstrução da suposta biografia do narrador, Eulálio. Realça-se a importância da procura de um narratário que perpetue suas lembranças na escrita, contrariando a fugacidade da experiência e da existência humana temporalmente limitada. Discute-se também a dimensão individualizadora do relato eulaliano. No quarto capítulo propõe-se repensar os processos atuantes na memória autobiográfica enquanto uma poética, isto é, um conjunto de princípios empregados a fim de articular um aglomerado de signos, conferindo-lhe uma forma transmissível. Pretende-se lançar uma nova luz sobre os artifícios literários utilizados para a estruturação da narrativa, uma vez que podem corresponder a uma série de fenômenos mnemônicos, fazendo com que a análise literária se aproxime da reflexão antropológica, embora representem duas abordagens diferentes. A fim de evidenciar a dimensão antropológica do romance de Chico Buarque, discutem-se os nove aspectos mais importantes para a construção da autonarrativa memorialística eulaliana. O trabalho termina com uma exposição das conclusões, a que se segue uma lista das referências bibliográficas das obras citadas.