The idea of freedom in the works of Fyodor Dostoyevsky

„Bez wyższej idei nie może istnieć ani człowiek, ani naród” – pisał Dostojewski. Niewątpliwie jednym z najważniejszych problemów jakie poruszał w swojej twórczości, jest kwestia wolności. W niniejszej pracy skupiam się na ukazaniu jej nadużyć, zarówno w skali jednostkowej, jak i społecznej. Absolutyzacja wolności, wyalienowanie jej od wszelkich innych wartości, prowadzi do skrajnego indywidualizmu, „wolności bez jedności”, która swój wyraz znalazła m. in. w antropoteizmie Feuerbacha czy egoistycznym nihilizmie Stirnera. Z drugiej strony, Dostojewski nie był zwolennikiem ucieczki od wolności. Sprzeciwiał się wszelkim arbitralnym projektom pozbawiania ludzi wolności w imię ich przyszłego szczęścia i spokoju. Skutkują one zawsze „jednością bez wolności”, a więc tyranią, zarówno polityczną (rewolucja), jak i religijną (katolicyzm). Wolność zostaje więc wypaczona zarówno przez samowolę, jak i z góry narzucone dobro. Przyczyn takiego stanu rzeczy pisarz upatrywał w rozwoju nowożytnych idei, w szczególności doktryny socjalizmu. Człowiek pozostał niemalże bez wyjścia- albo uzna postulaty socjalistów, da się zniewolić rozumowi i będzie gotowy na wszelkie poświecenia, albo je odrzuci, buntując się, negując wszystko, wskutek czego zostanie wyrzucony poza nawias społeczny i skazany na samotność. Dostojewski nie mógł pogodzić się z taką sytuacją, dlatego rozpoczął intensywne poszukiwania drogi, która wyzwoliłaby człowieka z owego przeklętego dylematu. Jedynego ratunku upatrywał w Bogu oraz braterskiej zasadzie miłości, w myśl chyba najbardziej znanej jego sentencji, że: „Jeśli Boga nie ma, to wszystko jest dozwolone.”

“Neither man, nor nation can exist without a significant idea”- Dostoevsky wrote. Undoubtedly, a matter of freedom was one of the most important problems in his works. I focused on presenting its abuse, individual, as well as social. Making freedom an absolute, isolated value causes extreme individualism, “freedom without unity”, like in Feuerbach’s anthropotheism or Striner’s egoist nihilism. Dostoevsky also opposed the idea of escape from freedom. He was against all arbitrary projects of depriving people of freedom for their future happiness and calm. It always leads to “unity without freedom”, tyranny, both political (revolution) and religious (Catholic). Dostoevsky blamed modern ideas (especially the doctrine of socialism) for destroying freedom. As the writer couldn’t tolerate this reality, he began an intensive search for a solution of this urgent problem. Dostoyevsky came to conclusion, that the only rescue for a man, is God and the principle of brotherly love, according to his well-known sentence: "If God doesn’t exist, everything is permitted."