Mesolithic Luta type trapezes in the light of morphometric analyses.

Niniejsza praca porusza zagadnienie mezolitycznych zbrojników o charakterystycznej formie trapezu, które najczęściej służyły jako groty strzał. Niektóre z nich wyróżniały się w asymetrią oraz smukłym kształtem, zwracając niekiedy uwagę badaczy, co doprowadziło do nazwania ich – od stanowiska, na którym je odnaleziono – trapezami typu Luta. Temat ten nie został nigdy szerzej przeanalizowany, co doprowadziło do potrzeby powstania takiego opracowania. Analizom geometrycznej morfometrii zostało poddanych 95 trapezów spełniających kryteria klasyfikacji do tego typu, z 22 różnych stanowisk o metryce mezolitycznej. Pozwoliły one na przestudiowanie zbioru pod kątem różnic kształtu, co dało pozytywne rezultaty, potwierdzając skuteczność zastosowania analiz morfometrii geometrycznej w stosunku do zbrojników mezolitycznych. Jak udało się zauważyć, za największe zróżnicowanie w przebadanym zbiorze trapezów odpowiedzialny jest dobór półsurowca, w tym wypadku odłupkowego, który powoduje tak dużą różnorodność morfologiczną elementów zbioru. Aspekty takie jak wybór nietypowego dla tego rodzaju narzędzi półsurowca, silna asymetria oraz wydłużone formy już wcześniej stanowiły podstawy do stworzenia z tych zbrojników odrębnej jednostki typologicznej, jednak brakowało im schematyzacji i możliwości powtórzenia. Taką możliwość zapewnia zastosowana tutaj metoda analiz morfometrycznych, choć w przypadku doboru materiałów zastosowanie miała metoda arbitralna.

This thesis addresses the issue of Mesolithic trapezoidal points, which were most commonly used as arrowheads. Some of these points stood out due to their asymmetry and elongate shapes, drawing rarely the attention of researchers and leading to their designation as "Luta-type trapezes" named after the site where they were discovered. Despite their uniqueness, these artifacts had not been thoroughly analyzed until now. In this study, 95 trapezoidal points from 22 different Mesolithic sites were subjected to geometric morphometric analysis. This analysis enabled a detailed examination of shape variations within the assemblage, giving promising results that confirmed the effectiveness of geometric morphometric methods in studying Mesolithic points. It was observed that the greatest variability in the analyzed collection was influenced by the selection of blank materials, mostly flakes, which contributed to the morphological diversity of the trapezes. Although aspects such as the use of atypical materials for this tool type, strong asymmetry, and elongated forms had previously been noted as reasons for distinguishing these points as a separate typological unit, they lacked systematic definition and repeatability. The application of geometric morphometric methods in this study has provided the framework for such systematic analysis, despite the somewhat arbitrary methodology used in material selection.