The hagiography of Teodosije Hilandarac

In this work I tried to analyse, in the most pricise way, hagiografic writings of Teodosije Hilandarac. He was a writer, who lived in period of time between XIII and XIV century. He was also a creator of the most important serbian medieval masterpieces. Teodosije was famous for his great talent and the fact that he was so prolific artist. We know about him almost nothing except his writings: lives and liturgical poetry.In his art we are able to find a couple of original elements and this is so unusual from a perspective of his epoch. In my work I wanted to focus on his hagiographic texts: Live of st. Sava and Live of st. Petar of Koriša and try to find some innovations. Teodosije was a genius of his time. His narration is so dynamic, and different. Psychological portraits of main characters are very realistic and simbols are deep and unusual. He was the one of the best slavic writers of the Middle Ages.

W niniejszej pracy została podjęta próba kompleksowej analizy twórczości hagiograficznej serbskiego pisarza Teodosija Hilandarskiego tworzącego na przełomie wieku XIII i XIV. Był on jednym z najważniejszych twórców średniowiecznej literatury serbskiej. Tworzył zarówno żywoty, jak i dzieła hymnograficzne. Był twórcą niezwykle utalentowanym i płodnym. Wniósł on wiele elementów oryginalnych do serbskiego żywotopisarstwa oraz piśmiennictwa całego obszaru Slavia Orthodoxa. Stworzył nową jakość w budowaniu kultu pierwszych świętych serbskich: Simeona i Savy, wpisując się przez to w nurt reform liturgii i literatury sakralnej, zachodzących na tym obszarze w pierwszym dwudziestoleciu XIV wieku. Co więcej, Teodosije jest także autorem jednego z najbardziej nietypowych utworów hagiograficznych swojej epoki, opisującego życie człowieka z ludu, anachorety Piotra z Korišy. O wyjątkowości tego dzieła świadczy fakt, że jest to jedyny serbski żywot, który nie opisuje osiągnięć serbskich władców, czy dostojników kościelnych. Praca została podzielona na cztery główne części. W pierwszej, pełniącej rolę wprowadzenia do tematyki, została opisana geneza i historia rozwoju hagiografii, zwracając szczególną uwagę na obszar oddziaływania kultury bizantyńskiej, w tym również teren prawosławnej słowiańszczyzny. Poza tym w tej części podjęto próbę charakterystyki serbskiego żywotopisarstwa, poprzez przedstawienie najważniejszych twórców tego nurtu działających w okresie średniowiecza. W kolejnej części przedstawiony został obszerny życiorys Teodosija oraz liczne teorie na temat jego osoby. Zawiera ona także zwięzłą charakterystykę jego niezwykle oryginalnej twórczości hymnograficznej, a także genezę powstania jego dwóch najważniejszych żywotów. W kolejnych dwóch częściach nacisk został położony na analizę i interpretację Żywotu świętego Savy i Żywotu świętego Piotra z Korišy. W tej pracy skoncentrowano się na pokazaniu w jaki sposób Teodosije konstruuje postaci świętych oraz z jakich środków korzysta kreując swoich bohaterów i co można uznać za innowację w porównaniu do wcześniejszych utworów hagiograficznych. Bez żadnych wątpliwości należy stwierdzić, że pisarstwo Teodosija charakteryzuje się naciskiem na sferę emocjonalną opisywanych postaci oraz budowanie dynamicznej oraz interesującej narracji. Pisarz jest bacznym obserwatorem ludzkich zachowań, które w niezwykle realistyczny sposób przenosi na karty swoich żywotów. Poza tym, aby uczynić swój przekaz dobrze przyswajalnym przez odbiorcę dokłada wszelkich starań, aby go zainteresować. Cechuje go także specyficzne podejście do mistyki wyrażające się w jego twórczości, które badacze nazywają mistyką serca, opierającą się na bezgranicznej ufności człowieka w Bożą miłość. Poza tym, poprzez swoje żywoty stara się on realizować swój główny cel, czyli edukację wiernych, ukazując postaci świętych, którzy warci są naśladowania, lecz także czyni to w charakterystyczny sposób, pokazując, że oni także są ludźmi i popełniają błędy, ale jednak osiągają świętość, ponieważ mocno wierzą oraz potrafią się uczyć i zmieniać. Żywotopisarz realizuje w analizowanych żywotach schemat bizantyński, jednakże wprowadza w nim pewne zmiany, pomijając pewne stałe motywy, ale także zmieniając sposób narracji na bardziej bezpośredni i dynamiczny.Bez wątpienia,Teodosije był twórcą, który wyprzedził swój czas i stworzył dzieła, które wpłynęły nie tylko na literaturę serbską, ale także na piśmiennictwo innych słowiańskich krajów prawosławnych. Jego żywoty cechuje wiarygodność oraz kunsztowna w swojej prostocie forma. Jego dzieła zawierają ponadczasowe przesłanie, które zawsze będzie aktualne.