To capture the ephemeral. Photography in the prose of memory - Piotr Szewc Extermination

Niniejsza praca wyrasta z refleksji nad tematem pamięci w polskiej literaturze współczesnej. Skupia się na prozie, w której kategoria pamięci pełni rolę kluczową, a którą badacze określają mianem prozy pamięci. Teksty tego rodzaju nie tylko wyrastają z pamięci, bazują na niej, czy są ukształtowane wedle prawideł jej funkcjonowania, ale także czynią z pamięci swój główny temat. W rozdziale poświęconym tego rodzaju prozie, przywołane zostały charakterystyczne dla niej kategorie jak podmiot pamięci, czy związany z nim rodzaj pamięci – jednostkowa, zbiorowa, kulturowa. Dodatkowo przywołane zostało pojęcie post-pamięci, zaproponowane przez Marianne Hirsch. Pamięć, która interesuje mnie w niniejszej pracy, jest pamięcią o zabarwieniu nostalgicznym. Stąd przywołanie pojęcia nostalgii, która wyrasta z tęsknoty spowodowanej utratą. Na gruncie tęsknoty wyrasta literatura, która pełni funkcję ocalającą – ocala od niepamięci minione światy. Fundamentem tego rodzaju literatury jest literatura kresowa czy literatura małych ojczyzn. W takim ujęciu istotna okazuje się analiza kategorii czasu, który w przypadku tego typu prozy jest nie tylko jej składnikiem konstrukcyjnym, ale i głównym tematem. Analizując różne sposoby przywoływania przeszłości w literaturze, szczególną uwagę zwracam na chwyt literackiej stop-klatki.Kolejny rozdział przeradza się w refleksję nad fotografią. Interesują mnie związki fotografii z pamięcią. Staram się odpowiedzieć na pytanie, co sprawia, że twórcy prozy pamięci tak chętnie sięgają po to medium. Istotna okazuje się, podkreślana przez badaczy analogia pomiędzy procesem pamięci a procesem fotografowania. Dodatkowo fotografia, już u swoich źródeł postrzegana była jako najwierniejsze rzeczywistości medium wizualne. Utrwalenie w kadrze fotografii wiązało się z potwierdzeniem czyjegoś istnienia i zapewnieniu o jego autentyczności. Budowaniu iluzji trwania towarzyszy jednak świadomość, że chwila utrwalona w kadrze zaraz potem znika bezpowrotnie. Fotografia jawi się w tym ujęciu jako topos vanitas, metonimiczny obraz zanikania ludzi i światów w czasie. Współistnienie tych dwóch, z pozoru wykluczających się cech ilustruję na przykładzie realnego cyklu fotografii z Kazimierza nad Wisłą autorstwa Jerzego Benedykta Dorysa. Odwołując się do tego przykładu akcentuję ambiwalencję fotograficznego medium, która czyni z fotografii doskonały materiał służący twórcom prozy pamięci do kreowania sensów istotnych dla tego rodzaju literatury. Trzeci rozdział stanowi kluczową część mojej pracy. Łączę w nim rozważania obecne w jej dwóch pierwszych częściach. Utworem, w którym zagadnienie pamięci spotyka się z fotografią jest Zagłada Piotra Szewca. Niewielka powieść, w której fotografia pojawia zarówno jako temat oraz jako ciekawy sposób organizacji narracji. Powieść Szewca wyrasta z pamięci, i pamięć staje się jej głównym tematem. Mamy tu jednak do czynienia z tzw. pamięcią widzącą miejsca, stąd niezwykle istotną rolę w Zagładzie pełni zmysł wzroku. Aby pokazać jak koncepcja pamięci wpływa i warunkuje narrację, przeprowadzam analizę poszczególnych fragmentów. Interesuje mnie przede wszystkim kwestia czasu, i zabiegi autora który pozwalają stworzyć złudzenie jego unieruchomienia i zatrzymania w literackim kadrze.

The present study stems from the reflection on the topic of memory in the Polish contemporary literature. It concentrates on the prose, in which the category of memory plays a key role, and which the researchers define as the prose of memory. The texts of this kind of prose not only stem from memory, are based on it or shaped according to the rules of its functioning, but also make memory their main topic. In the chapter devoted to this kind of prose, I refer to categories typical of it, such as the subject of memory or the associated type of memory - unit, collective, cultural memory. Additionally, I analyze the notion of post-memory proposed by Marianna Hirsch. Memory I am concerned with in this paper is the nostalgic memory. Hence, the reference to the notion of nostalgia, which stems from the longing caused by loss. Longing gives rise to literature, which serves as a salvation, saving past worlds from forgetting. The basis of this kind of literature is the literature of borderlands or the literature of small homelands. In such a perspective, an important issue proves to be the analysis of the category of time which, in the case of this type of prose is not only its structural component, but also the main the topic. Analyzing subsequently different ways of referring to the past in literature, I pay special attention to the method of literary freeze-frameThe next chapter turns into a reflection on photography. I am interested in relations between photography and memory. I try to answer the question of what makes the authors of the prose of memory reach so gladly for this medium. An important issue proves to be, the analogy, stressed by researchers, between the process of memory and the process of photographing. Additionally, photography, already at its sources was seen as the visual medium most faithful to reality. Immortalizing in the photo frame was connected with confirmation of an existence and ensuring its authenticity. Creation of duration illusion is accompanied, however, by the awareness that a moment recorded in the frame vanishes forever shortly after. Photography is seen in this perspective as the topos of vartitas\ a metonymic image of disappearance of people and worlds in time. Coexistence of these two, seemingly mutually exclusive features is illustrated with the example of the real cycle photography from Kazimierz nad Wisłą by Jerzy Benedykt Dorys. Referring to this example, I stress the ambivalence of the photographic medium, which makes a photography a perfect material used by the authors of the prose of memory to create senses significant for this kind of literature.The third chapter is a key part of my study. I combine in it considerations present in its two first parts. The work, in which the issue of memory meets photography is Zagłada by Szewc. A small novel, in which photography appears both as a topic and as an interesting manner of organizing narration. Szewc's novel stems from the memory, and the memory becomes its main topic. However, we are dealing here with the so-called seeing memory of the place, therefore, an extremely important role in Zagłada is played by the sense of sight. To show how the concept of memory affects and conditions narration, I conduct analysis of different fragments. I am interested, first of all, in the issue of time, and actions of the author who makes it possible to create the illusion of its immobilization and stopping in the literary frame