Środowiskowe ograniczanie czynników ryzyka uzależnienia młodzieży szkolnej od substancji psychoaktywnych

Środowiskowe ograniczanie czynników ryzyka uzależnienia młodzieży szkolnej od substancji psychoaktywnych

Communities & Collections

Środowiskowe ograniczanie czynników ryzyka uzależnienia młodzieży szkolnej od substancji psychoaktywnych

Bibliographic description

title:	Środowiskowe ograniczanie czynników ryzyka uzależnienia młodzieży szkolnej od substancji psychoaktywnych
alternative title:	Environmental limiting the risk factors of schoolchildren's addiction to psychoactive substances
author:	Piasecka Małgorzata
reviewer:	Łuczkak Elżbieta, Palka Stanisław
advisor:	Urban Bronisław
institution:	Uniwersytet Jagielloński. Wydział Filozoficzny. Instytut Pedagogiki
place of creation:	Kraków
date of submittion :	2014-09-17
pages:	241
callnumber :	Dokt. 2014/153
notes:	Dostęp do publikacji jest możliwy w Archiwum UJ
language:	Polish
abstract in Polish:	Uzależnienie od środków psychoaktywnych wśród dzieci i młodzieży jest bez wątpienia zjawiskiem niepokojącym. Projektowanie działań z zakresu profilaktyki uzależnień, zarówno na poziomie profilaktyki uniwersalnej, selektywnej czy wskazującej, której odbiorcami mają być dzieci i młodzież, wymaga rozumienia zjawiska związanego z sięganiem po środki psychoaktywne przez tą grupę adresatów działań. W piśmiennictwie naukowym używa się wielu terminów związanych z sięganiem po substancje psychoaktywne, wśród nich ryzykowne i szkodliwe używanie, nadużywanie, zespół lub syndrom zależności, uzależnienie. Niektóre z nich są ogólnie przyjętymi w kręgach naukowych, wśród praktyków zajmujących się terapią uzależnień, jak również w mowie potocznej. Inne mają pejoratywne znaczenie i dlatego ich stosowane jest kontrowersyjne. Związany z tym jest duży chaos pojęciowy, dlatego też autorka niniejszej rozprawy, podjęła próbę ich uporządkowania. Następnie opisane zostały teorie w taki sposób, iż część z nich wyjaśnia etiologię zależności od środków psychoaktywnych, inne wskazują, w jaki sposób można rozumieć zmianę w kontekście uzależnienia od substancji psychoaktywnych oraz jakie działania mogą być wykorzystane do wprowadzenia owej zmiany w życie. Zatem, wskazane w niniejszej rozprawie teorie mają znaczenie dla rozumienia przyczyn powstawania uzależnienia, rozumienia pojęcia zmiany dysfunkcjonalnych zachowań, jak również projektowania działań z zakresu profilaktyki uniwersalnej, selektywnej i wskazującej skierowanej do dzieci i młodzieży. Działania profilaktyczne prowadzone zarówno w ramach profilaktyki uniwersalnej, selektywnej, jak i wskazującej mające na celu ograniczanie zjawiska sięgania po środki psychoaktywne przez dzieci i młodzież powinny być zarówno skuteczne, jak i efektywne. Dlatego też istnieje potrzeba ciągłego ich doskonalenia i dostosowywania do odbiorców oraz wciąż zmieniających się wzorców zażywania. Skuteczna profilaktyka powinna jednocześnie bazować na empirycznie zweryfikowanych podstawach teoretycznych dostarczających wiedzy związanej z etiologią zjawiska oraz skutecznych modelach oddziaływań. Uzależnienie od środków psychoaktywnych wśród dzieci i młodzieży, jest procesem złożonym, na którego kształtowanie mają wpływ zarówno cechy i dyspozycje osobowościowe jednostki, jaki i czynniki ryzyka i czynniki chroniące oraz działania ograniczające szkodliwy wpływ czynników ryzyka występujące w podstawowych środowiskach funkcjonowania młodych ludzi. Dodatkowo ważne znaczenie mają również interakcje jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi elementami, gdyż nie każda jednostka, która wychowuje się w środowisku, w którym pojawiają się czynniki ryzyka sięga po środki psychoaktywne. Część dzieci i młodzieży z grup podwyższonego ryzyka nigdy nie sięgnie po środki psychoaktywne i pomimo różnego rodzaju trudności i przeciwności losu osiągnie pozytywną adaptację. Dlatego też, ważna staje się odpowiedz na pytanie: dlaczego i w jaki sposób część młodzieży jest w stanie poradzić sobie z trudną sytuacją życiową, która u innej grupy młodzieży stanowi czynnik ryzyka sprzyjający sięganiu po środki psychoaktywne oraz jak dochodzi do tego, iż dzieci i młodzież, które w trakcie rozwoju miały więcej problemów i różnego rodzaju trudności niż reszta populacji, wyrasta na zdolnych i kompetentnych młodych ludzi? W kontekście tych rozważań istotną staje się teoria odporności psychicznej (resilience). Te i inne zagadnienia stały się przedmiotem badań własnych. Autorka niniejszej rozprawy postawiła sobie za cel próbę identyfikacji działań podejmowanych w środowiskach współczesnej młodzież, które ograniczają czynniki ryzyka uzależnienia młodzieży szkolnej od środków psychoaktywnych oraz próbę oceny w jakim stopniu czynniki te i działania są zróżnicowane cechami i dyspozycjami osobowościowymi. Badania miały charakter diagnostyczno - wyjaśniający, zaś dobór metod i narzędzi badawczych był podyktowany przedmiotem badań. Badania zostały przeprowadzone na terenie województwa małopolskiego, świętokrzyskiego i śląskiego. Ostateczna liczba badanych, których wyniki badań zostały poddane analizie wynosiła 118 osób. Osoby badane mieściły się w przedziale wiekowym 15-18 lat. Podstawowym kryterium doboru było doświadczanie w toku życia różnego rodzaju trudności i przeciwności losu, takich jak: wzrastanie w środowisku o podwyższonym stopniu zagrożenia patologią społeczną, przedrozwodowe konflikty rodzinne, burzliwy rozwód, separacja opiekunów, śmierć lub utrata kontaktu z osobą znaczącą, poważna choroba somatyczna lub psychiczna jednego z opiekunów, długotrwałe ubóstwo, nadużycia psychiczne, fizyczne czy seksualne, częste przebywanie opiekuna lub opiekunów poza domem, zaniedbanie ze strony opiekunów itp. Dodatkowo wśród osób badanych, spełniających powyższe kryterium, wyszczególnione zostały dwie grupy: młodzież uzależniona przebywająca w placówkach leczenia uzależnień oraz młodzież niezażywająca środków psychoaktywnych, która na moment badania nie wykazywała dysfunkcji w żadnym z obszarów funkcjonowania. Badana młodzież uzależniona przebywała w młodzieżowych ośrodkach leczenia uzależnień na terenie województwa małopolskiego, świętokrzyskiego i śląskiego. Druga grupa, składająca się z osób niesięgających po środki psychoaktywne, pomimo doświadczania równego rodzaju trudności i przeciwności losu, to uczniowie krakowskich szkół gimnazjalnych i licealnych. Procedura doboru osób do grupy była oparta na wiedzy posiadanej przez pedagogów, wychowawców klas i/lub nauczycieli na temat ilości młodzieży spełniającej założone kryteria. Dodatkowo owa wiedza była weryfikowana w trakcie przeprowadzania wywiadów z badaną młodzieżą. Zebrane materiały zostały poddane analizie statystycznej. Zostały wyselekcjonowane i uporządkowane te dane, które były przydatne ze względu na temat pracy. Analiza wyników badań wskazuje, iż środowisko rodzinne, szkolne oraz grupa rówieśnicza w znaczący sposób różnicuje obie badane grupy pod względem ilości i jakości występujących w nim czynników ryzyka oraz działań i czynników chroniących. Dodatkowo można stwierdzić, iż grupa rówieśnicza jest środowiskiem, które jest najbardziej zagrażające dla obu grup badanej młodzieży, jednak intensywność występowania w niej czynników ryzyka jest prawie dwukrotnie wyższa w przypadku młodzieży uzależnionej. Środowisko lokalne zdaje się nie różnicować badanych grup w znaczący sposób. Jednak w grupie czynników ryzyka wywodzących się z środowiska lokalnego pojawia się u młodzieży uzależnionej czynnik, który nie występuje u młodzieży nieuzależnionej - destrukcyjna grupa rówieśnicza w środowisku lokalnym. Widzimy zatem, iż również w tym środowisku funkcjonowania młodego człowieka rówieśnicy odgrywają istotną rolę. Wyniki badań potwierdzają również, iż badana młodzież nieuzależniona charakteryzuje się odpornością psychiczną, a niższy poziom odporności psychicznej występuje wraz z uzależnieniem młodzieży. Równocześnie możemy stwierdzić, iż wśród badanej młodzieży nieuzależnionej w stosunku do młodzieży uzależnionej występuje wyższy poziom poczucia sensu życia oraz poczucia kontroli w przypadku zdarzeń pomyślnych (sukcesów). Inaczej mówiąc, z badań wynika, iż uzależnienie młodzieży badanej współwystępuje z niskim poziomem odporności psychicznej, niskim poziomem poczucia sensu życia oraz niskim poczuciem kontroli. Wyniki badań potwierdzają również występowanie zależności pomiędzy czynnikami ryzyka i działaniami wspierającymi a odpornością psychiczną, poczuciem sensu życia i poczuciem kontroli wśród badanej młodzieży. Co istotne, dzięki owym korelacjom, istnieje prawdopodobieństwo, iż wzmacniając lub osłabiając znaczenie jednych będziemy jednocześnie oddziaływać na pozostałe. Na koniec niniejszej rozprawy jej autorka na podstawie wyników badań własnych podejmuje próbę określenia modelu ograniczania czynników ryzyka i wspierania prawidłowego rozwoju w środowiskach młodzieży.
abstract in English:	Psychoactive substances addiction among children and young people is undoubtedly a worrying phenomenon. Designing activities in the field of addiction prevention, on the level of universal prevention, selective or indicating where the recipients are children and young people, requires understanding of this phenomenon which is connected with reaching for psychoactive substances by this group of recipients' actions. In scientific literature, a lot of terms about reaching out for psychoactive substances are used, among them, risky and harmful use, abuse, syndrome or addiction syndrome, addiction. Some of them are used in a scientific circle, both trainees dealing with addiction therapy and in colloquial speech. Others have a pejorative meaning and that is why using them is controversial. There is chaos connected with using them, so the author of the following thesis made an attempt to organize them. Next, some theories have been described to explain the etiology of psychoactive substances, others indicate, in what way a change in the context of psychoactive substances dependence can be understood and what actions can be taken to introduce this change in life. Therefore, theories showed in the thesis have significance for understanding the causes of addiction appearance, understanding a term of dysfunctional behaviour change and designing activities in the field of universal prevention, selective or indicating addressed to children and youth. Preventive measures carried out both within the universal prevention, selective and indicating aiming to limit the phenomenon of reaching out for psychoactive substances by children and youth should be both effective and efficient. Therefore, there is a constant need for improving them and adapting them to recipients and patterns of drug use still changing. Effective prevention should at the same time be based on empirically verified theoretical knowledge connected with the phenomenon of etiology and effective models of interactions. Psychoactive substances dependence among children and young people is a complex process, in which the shaping influence has characteristic and personality of an individual, risk factors and protecting factors and activities limiting a harmful influence of risk factors occurring in a basic environment of young people's functioning. Additionally, interactions between individual elements are essential, because not every individual brought up in an environment, where psychoactive substances appear, reach out for them. A part of children and young people in a group of increased risk will never reach out for psychoactive substances and in spite of many difficulties and adversities will achieve positive adaptation. That is why, it is important to answer the question: why and in what way some part of young people is able to cope with a difficult situation at home but for another group it is a risk factor which is conducive to reaching out for psychoactive substances and how does it happen that children and young people who had more problems or difficulties while growing up than the rest of the population, become clever and competent? In the context of these considerations a theory of resilience becomes crucial. These and others issues have been the subject of own research. The author of the following thesis aims to try to identify activities taken in a contemporary youth environment, which limit the risk factors of school young children' dependence on psychoactive substances and an attempt to assess the extent to which those factors and activities are varied with the characteristic and personality. The research has been diagnostic-explanatory and methods choice and research tools were connected with the subject of research. The research has been carried out in małopolskie, świętokrzyskie and śląskie voivodship. The final number of respondents, whose results were analysed, was 118 people. The respondents were between 15-18 years old. The primary criterion of choice was experiencing different difficulties in life and adversities such as: growing up in an environment of high risk of social pathology, pre-divorce family conflicts, a stormy divorce, parents' separation, death or loss of a very important person, a serious somatic or mental illness of one of parents, long term poverty, mental, psychical or sexual abuse, being far away from home for long of one of parents, parents' neglect etc. Additionally, among respondents meeting the above criteria, two groups have been specified: addicted youth being on a rehab and young people not taken psychoactive substances, which during the research did not show any dysfunctions in any of the area of functioning. Adolescents examined were in treatment centres for dependent youth in małopolskie, świętokrzyskie and śląskie voivodship. The second group consisting of people not reaching out for psychoactive substances, in spite of experiencing different kinds of difficulties and adversities were students from middle high schools and high schools in Kraków. The procedure of people choice was based on head teachers', teachers' and educators' knowledge about the number of young people meeting the following criteria. Additionally, the knowledge was verified while research with young people. Collected materials were analysed statistically. Only useful data for the thesis were selected and arranged. Analysis of the research indicates that a family environment, school and peer group differentiates both groups significantly in terms of quantity and quality of risk factors and activities and protective factors. It could be also reported that a peer group is the environment, which is the biggest danger for both groups however, intensity of appearing the risk factors is almost twice as high as dependent youth. A local environment seems not to differentiate both groups in a significant way. However, in a group of risk factors derived from a local environment, one factor appears which does not exist among not dependent factor - destructive peer group in a local environment. We can see that peers in this environment have a significant influence. The research also confirms that examined, not dependent young people are marked by resilience, but a lower level of resilience occurs among young people's dependence. It can be also noticed that a higher level of sense of life meaning or control sense in the case of happy events (successes) occurs more among not addicted young people than addicted ones. In other words, young people addiction occurs with a low level of resilience, low sense of life meaning and low sense of control. The results also confirm the occurrence of a relationship between risk factors and support activities and resilience, sense of life and control sense among examined people. What is important, thanks to all correlations, a probability exists, if strengthen or weaken the meaning of some of them, we will affect on others. At the end of the thesis, the author is trying to specify a model of limiting the risk factors and supporting proper development in young people's environment.
keywords in Polish:	uzależnienie, czynniki ryzyka, działania i czynniki chroniące, odporność psychiczna
keywords in English:	addiction, risk factors, actions and protective factors, resilience
affiliation:	Wydział Filozoficzny : Instytut Pedagogiki
type:	dissertation

Files in this item

Name: piasecka_srodowis ...

Size: 2.353Mb

Format: PDF

This item appears in the following Collection(s)

Except where otherwise noted, this item's license is described as Copyright