Czy dawni Polacy marzyli o Wyspach Szczęśliwych? : polskie przekłady epody 16 wobec Horacjańskiej dychotomii wyobrażeń o miejscu szczęśliwym, czyli "Beatus ille" versus "insulae fortunatae"

Czy dawni Polacy marzyli o Wyspach Szczęśliwych? : polskie przekłady epody 16 wobec Horacjańskiej dychotomii wyobrażeń o miejscu szczęśliwym, czyli "Beatus ille" versus "insulae fortunatae"

Communities & Collections

Czy dawni Polacy marzyli o Wyspach Szczęśliwych? : polskie przekłady epody 16 wobec Horacjańskiej dychotomii wyobrażeń o miejscu szczęśliwym, czyli "Beatus ille" versus "insulae fortunatae"

Bibliographic description

title:	Czy dawni Polacy marzyli o Wyspach Szczęśliwych? : polskie przekłady epody 16 wobec Horacjańskiej dychotomii wyobrażeń o miejscu szczęśliwym, czyli "Beatus ille" versus "insulae fortunatae"
alternative title:	Did old-time Poles dream of the Fortunate Isles? : Polish translations of Epode 16 in the context of the Horatian dichotomy of the images of a fortunate place, i.e. "Beatus ille" vs. "insulae fortunatae"
author:	Urban-Godziek Grażyna
editor:	Buszewicz Elwira , Grzybowska Lidia
book title:	Ars bene vivendi : studia ofiarowane Profesorowi Maciejowi Włodarskiemu w 70. rocznicę urodzin
date of publication :	2017
place of publication : name of publisher:	Kraków : Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
pages:	439-460
ISBN:	978-83-233-4326-4
eISBN:	978-83-233-9695-6
notes:	Strona wydawcy: https://www.wuj.pl
language:	Polish
book language:	Polish
abstract in Polish:	Przeprowadzone w niniejszym artykule rozważania nt. polskiej recepcji epody 16 Horacego idą w dwóch kierunkach. Pierwszy jest natury filologicznej: artkuł śledzi dzieje przekładów i parafraz epody 16, co pozwala też na szerszą refleksję nad obecnością Horacego w Polsce od w. XVI do dziś. Analiza porównawcza wszystkich zachowanych polskich przekładów tego wiersza każe przewartościować opinie badaczy z początków XX w. (którzy mieli słabe rozeznanie we wczesnonowożytnych teoriach przekładu literackiego) i docenić zwłaszcza pierwszą translację z 1609, pióra Sebastiana Petrycego. Jest to zarazem rekonesans w głąb zagadnienia horacjanizmu polskiego i europejskiego, stanu badań nad nim, a zawłaszcza nad tą najsłabiej opracowaną częścią spuścizny Wenuzyjczyka, jaką stanowi księga epod; wspomina się tu też o procesie liryzacji jambicznej epody. Drugi kierunek rozważań wyznacza obecny w epodzie motyw Wysp Szczęśliwych i swego rodzaju refleksja socjologiczna: na ile ten motyw pobudzał wyobraźnię i tęsknoty dawnych Polaków, czy mógł być dla nich atrakcyjny i nadawać się do opisu własnej sytuacji życiowej i dążeń. Dla tego wątku ważne okazuje się zestawienie epody 16, Altera iam teritur bellis civilibus aetas, z epodą 2, Beatus ille qui procul negotiis. Te dwa teksty, skontrastowane przez samego Horacego, pokazują dwa wzory życia i miejsca szczęśliwego - model georgiczno-stoicki, szczęśliwości rolnika poprzestającego na małym w ep. 2, i - w ep. 16 - model eskapistyczny, ucieczki od trudów życia (wojny domowej) na mityczną wyspę ze Złotego Wieku, na której ziemia rodzi sama bez pracy, połączony przez Horacego z grecką ideą uchodźstwa kolonizacyjnego. Polscy ziemianie obrali ten pierwszy wzorzec - epoda Beatus ille była tekstem fundamentalnym dla polskiej wizji szczęścia domowego, a nawet dla tożsamości szlachcica-ziemianina; zachowało się bardzo wiele jej tłumaczeń i parafraz. Inaczej epoda 16 - jej przekłady znajdujemy wyłącznie w zbiorach dzieł wszystkich Horacego, brak natomiast parafraz - zarówno polskich, jak i łacińskich. Prawie nie ma jej śladów nawet wśród bardzo licznych wierszy z okresu rokoszu Zebrzydowskiego, uznawanego za wojnę domową. Wtedy sięgano raczej po ep. 7, powstałą również w okresie rzymskiej wojny domowej i o jej szaleństwie mówiącej. Zapewne ambiwalentna moralne, nie licująca z obowiązkiem patriotycznym ep. 16 była dla Polaków zbyt kontrowersyjna, a wizja ucieczki na jakieś odległe Wyspy Szczęśliwe, gdy szlachecki raj na ziemi znajdował się we własnym folwarku, nie pociągała. Gdy ten raj stawał się niedostępny, miejscem kolonizacyjnej ucieczki Polaków był raczej szerokie stepy ukraińskie.
abstract in English:	The considerations concerning the Polish reception of Horace’s Epode 16, as presented in this article, proceed in two directions. One is of a philosophical nature: the article follows the history of translations and paraphrases of Epode 16, which also allows for a wider reflection on the presence of Horace in Poland from the 16th century onwards. A comparative analysis of all the extant Polish translations of this poem leads to re-evaluating the opinions of the early-20th-century scholars (who displayed insufficient understanding of the early modern theories of literary translation) and appreciating especially the first translation, made by Sebastian Petrycy in 1609. At the same time, it is an in-depth exploration of Polish and European Horatianism and the state of research on the issue, and especially on the least-elaborated part of the Venusian’s oeuvre, that is, the Book of Epodes. The process of lyrization of the iambic epode is also mentioned here. The other direction of the research is outlined by the presence of the motif of the Fortunate Isles in the Epode, and a kind of sociological reflection: To what extent did this motif stimulate the imagination and longings of old-time Poles? Did they find it attractive and use it to describe their own lives and pursuits? For this issue, it is important to compare Epode 16, Altera iam teritur bellis civilibus aetas, with Epode 2, Beatus ille qui procul negotiis. These two texts, contrasted by Horace himself, present two ideals of a fortunate life and place: the georgic and stoic model of the happiness of a farmer satisfied with a little, as presented in Epode 2, and the escapist model from Epode 16, of running away from the hardships of life (a civil war) to a mythical island of the Golden Age, on which the unplowed earth gives grain, linked by Horace with the Greek idea of the colonizing refugee. The Polish landowners chose that first ideal: Epode Beatus ille was a fundamental text for the Polish vision of domestic happiness, and even for the noble landowner’s identity. A large number of translations and paraphrases of it survive to this day. In contrast, translations of Epode 16 can be found only in collected works of Horace, and there are no paraphrases, either in Polish or in Latin. There are virtually no traces of it among the numerous poems from the time of Zebrzydowski’s rebellion (1606–1607), which was regarded as a civil war. It was Epode 7 which was rather cited, written also during the Roman civil war, and speaking of its madness. Probably Epode 16, morally ambivalent and incongruous with the patriotic duty, was too controversial for Poles, and the vision of an escape to some distant Fortunate Isles, while the gentry’s paradise on earth was to be found within one’s estate, failed to be attractive. Whenever this paradise became inaccessible, the place to which Poles made their colonizing escapes were rather the broad Ukrainian grasslands.
keywords in English:	Horace, Horatianism, translations of Horace, Epode 16, Epode 2, Fortunate Isles, georgic vision of happiness, Sebastian Petrycy, Franciszek Dionizy Kniaźnin, Andrzej Lam
number of pulisher's sheets:	1,3
affiliation:	Wydział Polonistyki : Katedra Historii Literatury Staropolskiej
type:	chapter
subtype:	academic paper