Niniejszy artykuł ma na celu zbadanie strategicznych, politycznych i organizacyjnych uwarunkowań i form współdziałania służb wywiadowczych oraz sił specjalnych państw członkowskich NATO w obliczu zagrożeń bezpieczeństwa wewnętrznego wynikających z definiującej zimną wojnę ostrej konfrontacji między Wschodem a Zachodem. Lęk przed wzrostem wpływów komunistycznych i infiltracją lewicy przez agentów Moskwy skłonił Stany Zjednoczone i ich europejskich sojuszników do tworzenia sieci tajnych służb, włączonej na początku lat 50. do struktury instytucjonalnej Sojuszu Północnoatlantyckiego. Utworzenie tajnych komórek planowania i działań operacyjnych podległych Sojuszniczemu Dowództwu NATO w Europie służyło niedopuszczeniu do pojawienia się na Zachodzie sowieckiej "piątej kolumny" dostrzeganej w lewicowych ruchach i partiach politycznych. Autor niniejszego tekstu wskazuje na instytucjonalne podejście do organizacji w ramach NATO służb odpowiedzialnych za wykrywanie i zwalczanie wewnętrznych zagrożeń dla strategicznych interesów bezpieczeństwa Sojuszu. Prezentując dwa studia przypadku, dotyczące organizacji pod egidą Stanów Zjednoczonych służb wywiadowczych w Niemczech i Włoszech, autor zwraca uwagę na ograniczenia współpracy i słabości instytucjonalnej koordynacji operacji stay-behind prowadzonych przez służby specjalne państw zachodniej Europy pod nadzorem NATO.

This article aims to explore the strategic, political and organizational determinants and forms of interaction between the intelligence services and the special services of NATO member states in the face of internal security threats resulting from the confrontation between the East and the West during the Cold War. The fear of the growing Communist influence and infiltration of the left by Soviet agents prompted the United States and its European allies to create a network of secret services incorporated in the early 1950s into the institutional structure of the North Atlantic alliance. The creation of secret planning and operational units subordinated to NATO's Allied Command Europe served to prevent the emergence of a "fifth column" in the West, epitomized by left-wing movements and political parties. The author of this article points to the institutional approach to NATO services responsible for detecting and combating internal threats to the strategic security interests of the Alliance. By presenting two case studies concerning the creation under the aegis of the United States of intelligence service in Germany and Italy, the author draws attention to the limitations of cooperation and weaknesses of institutional coordination of stay-behind operations conducted by the secret services of Western European countries under NATO’s supervision.