tytuł: | Czy absolwenci szkoły mariackiej umieli pisać? : wstępne pytania o edukację i czytanie we wczesnonowożytnym Krakowie |
wariant tytułu: |
Did alumni of Schola Mariana know how to write? : preliminary questions about education and reading in early modern Cracow |
autor: | Staniszewski Andrzej |
redaktor: | Niedźwiedź Jakub |
tytuł publikacji zbiorowej: | Literatura renesansowa w Polsce i Europie : studia dedykowane Profesorowi Andrzejowi Borowskiemu |
data wydania : | 2016 |
miejsce wydania : wydawca: |
Kraków : Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego |
strony: | 328-352 |
ISBN: |
978-83-233-4024-9 |
eISBN: |
978-83-233-9486-0 |
seria: |
Terminus. Bibliotheca Classica. Seria 2; nr 6 |
uwagi: | Streszcz. po ang. Strona wydawcy: https://www.wuj.pl |
język: | polski |
język publikacji zbiorowej: | polski |
abstrakt w j. polskim: | Artykuł pokazuje, jak informacje na temat rozpowszechnienia umiejętności pisania i czytania w dawnym Krakowie dostarczyć mogą historykowi literatury kontekstu dla zrozumienia funkcjonowania wczesnonowożytnej literatury popularnej. Tekst skupia się na zagadnieniu modelu piśmienności przekazywanego przez krakowskie szkolnictwo parafialne. W pierwszej części artykułu pt. "Pożytki z tekstu", autor stawia pytanie o kompetencje kulturowe, które posiadał uczeń opuszczający taką placówkę. Czym różniły się one od umiejętności przekazywanych absolwentom dzisiejszych szkół, do lektury jakich tekstów mogły go one przygotowywać? Część druga - "Nauczanie w szkołach parafialnych" - krótko rekapituluje to, co wiadomo na temat działalności szkół niższych w XVI wieku, wylicza funkcjonujące placówki, opisuje ich kadrę, uczniów i program nauczania. W "Rozpraszaniu znajomości pisma", trzeciej części tekstu, autor wskazuje na to, jak zależność szkół od władz kościelnych i duchownych wpływała na specyfikę model przekazywanych przez nie kompetencji: czytanie i pisanie nie stanowiło całości, lecz dwie odrębne umiejętności, które nie były rozpowszechnione w tym samym stopniu. W części czwartej i najdłuższej "Pisanie. Litery w wosku i papierze, niebezpieczne i popłatne" autor wyjaśnia, dlaczego w interesie mieszczaństwa i zarządzających szkołą władz kościelnych nie leżało nadmierne rozpowszechnienie umiejętności pisania, cennej i dobrze wynagradzanej, ale stwarzającej niebezpieczeństwo powielania nieprawomyślnych treści. Część piąta - "Czytanie. Marchołt, Aleksander i uboczne skutki wykształcenia" - wskazuje z kolei, że jak możliwe rozpowszechnienie nauczanie czytania - przydatnego dla indywidualnej kultury religijnej - skutkować mogło pojawieniem się nowych, potencjalnych czytelników tekstów literackich. Wskazuje też, że na wagę procesów rozpowszechnienia druku i polonizacji miasta, które przyczyniły się do dostarczenia tekstów dla nowych czytelników. W rozdziale "Czytanie i przywracanie", szóstym i ostatnim, autor podkreśla, że ówczesne utwory popularne nie stanowiły przeżytku minionych epok czy aberracji literackiej, lecz konsekwencję procesów kulturowych, które miały miejsce na początku XVI wieku w dawnym Krakowie. Świadomość ich działania pozwala lepiej zrozumieć dawną literaturę, która powinna być zawsze rozpatrywana jako produkt swoich czasów, przeznaczony przede wszystkim dla ówczesnej publiczności literackiej. |
abstrakt w j. angielskim: | This paper aims to prove that certain information concerning the spread of writing and reading skills can provide a literary historian with additional context that might enhance their understanding of how early modern popular reader functioned in sixteenth-century Cracow. The author focuses on the question of the literacy model cultivated by parish educational institutions in Cracow. In the first part of the paper, entitled "The Benefits of Text", the author raises the question of the cultural competence of alumni leaving such a parish school. How different was it from the skills that present-day schools equip students with? What were the kinds of texts that students were prepared to read? The second part of the paper, "Teaching in Parish Schools", includes a summary of the information available about elementary parish schools in the 16th century: a list of such institutions and a description of their staff, students and teaching programmes. In "The Split Knowledge of Writing", the third part of the article, the author explains how the dependency on Church and clerical authorities influenced the specific model of competence the parish schools imparted: literacy was divided into two separate skills, reading and writing, which were taught to different extents. In part four, the longest part, entitled "Writing Letters in Wax and on Paper: Threatening but Lucrative", the author expounds why it was not in the interest of either the burgesses or Church authorities who managed the schools that too many people were proficient in writing - a skill that was valuable and well-paid but at the same time posed the danger of spreading dissident texts. In part five, "Reading. Marcolf, Alexander and the Side Effects of Education", the author observes that the skill of reading, useful in everyday religious practice, could generate a rise in the number of potential readers if taught widely. Here he also emphasises the role of the development of print and the Polonisation of the city as the phenomena that resulted in new texts intended for new readers. In chapter six, "Reading and Restoring" the author argues that contemporary popular works of literature were no relics of a bygone age or literary aberrations, but rather a natural consequence of cultural processes that took place at the beginning of the 16th century in Cracow. Knowing how they functioned, one can better understand past literature, which should always be seen as a product of its times targeted above all at its contemporary literary audience. |
słowa kluczowe w j. angielskim: | 16th century, studies on literacy, reading, readers, education, Cracow, popular literature, writing, literacy, parish education, text, early modern city |
liczba arkuszy wydawniczych: | 1,37 |
wydział: instytut / zakład / katedra: | Wydział Polonistyki |
typ: | artykuł (rozdział) w książce |
podtyp: | artykuł |