tytuł: | Systemy kanałów korzeniowych : metody wizualizacji, klasyfikacja oraz zróżnicowanie w historycznym materiale odontologicznym : aspekt antropologiczny |
autor: | Przesmycka Agata |
recenzent: | Olczak-Kowalczyk Dorota, Żądzińska Elżbieta |
promotor: | Tomczyk Jacek |
instytucja sprawcza: | Uniwersytet Jagielloński. Wydział Biologii. Instytut Zoologii i Badań Biomedycznych. Zakład Antropologii |
miejsce powstania: |
Kraków |
data obrony : | 2020-05-25 |
strony: | 74, [44] |
sygnatura : |
Dokt. 2020/042 |
uwagi: | Dostęp do publikacji jest możliwy w Archiwum UJ |
język: | polski |
abstrakt w j. polskim: | Systemy kanałów korzeniowych ludzkich zębów stałych wykazują ogromne zróżnicowanie. Nie zawsze w pojedynczym korzeniu znajduje się jeden kanał. Często poza kanałem głównym pojawić się mogą kanały dodatkowe i boczne. Złożoność tych struktur wpływa na mnogość metod wykorzystywanych do ich wizualizacji oraz powstawanie kolejnych systemów klasyfikacji. Analizy liczby korzeni oraz systemów kanałów korzeniowych prowadzone są głównie w dziedzinie endodoncji. Tymczasem ocena wewnętrznych struktur zębów historycznych jest ważna także w badaniach bioarcheologicznych. Jednak badania uzębienia populacji historycznych pod kątem morfologii kanałów korzeniowych są bardzo rzadko przeprowadzane i tylko okazjonalnie dyskutowane. Biorąc pod uwagę fakt, że istniejące badania dotyczą głównie populacji współczesnych i dotychczas odontologiczny materiał historyczny z terenu Polski nie był badany pod kątem ukształtowania kanałów korzeniowych, celem prezentowanej pracy doktorskiej była analiza zróżnicowania kanałów korzeniowych dwóch populacji historycznych oddzielonych dystansem czasowym oraz prześledzenie możliwych czynników je warunkujących. W badaniach wykorzystano wybrane zęby stałe osobników obu płci populacji historycznych z Radomia datowanych na XIV-XVII i XVIII-XIX wiek. Przeprowadzono wnikliwą selekcję materiału, a każdy korzeń zębowy analizowano osobno. Sprawdzono możliwość aplikacji do odontologicznego materiału historycznego metod wizualizacji stosowanych w endodoncji. Następnie przy wykorzystaniu dwóch wybranych technik ((i) radiografia wewnątrzustna w technice kąta prostego-PT i projekcji skośnej- SLOB oraz (ii) stożkowa tomografia komputerowa - CBCT) przeprowadzono badania uwidaczniania kanałów korzeniowych w zębach XVIII-XIX wiecznej populacji z Radomia, a wyniki porównano z zębami populacji współczesnych z terenu Polski. Kolejno prześledzono zmienność kanałów korzeniowych w dwóch analizowanych populacjach przeprowadzając dodatkowo badania genetyczne mtDNA w celu weryfikacji osiągniętych rezultatów. Zgodnie z otrzymanymi wynikami CBCT może być traktowana jako "złoty standard", jako że uwidoczniła kanały korzeniowe we wszystkich typach zębów. Szczególnie przydatna jest analiza osiowa konfiguracji korzeni. Największą zgodność detekcji wykazano dla zębów jednokorzeniowych. Najskuteczniejsza spośród metod RTG jest projekcja kąta prostego. W zębach dwukorzeniowych korzenie policzkowe, podniebienne i mezjalne najlepiej obrazować jest w projekcji skośnej, natomiast korzenie dystalne w projekcji kąta prostego. W zębach trzykorzeniowych w korzeniu policzkowym bliższym preferowane jest obrazowanie kanałów techniką SLOB. Korzenie dalsze policzkowe lepiej uwidacznia metoda PT. Korzenie podniebienne są trudne do obrazowania, stąd mogą być najmniej przydatne w badaniach antropologicznych. Analizowane wybrane zęby stałe (pierwszy przedtrzonowy szczęki, pierwszy trzonowy szczęki i żuchwy) populacji historycznej z XVIII-XIX wieku wykazały szereg rozbieżności w liczbie korzeni i morfologii kanałów korzeniowych w porównaniu do danych literaturowych. Otrzymane wyniki były jednak zbieżne z danymi dotyczącymi badanych populacji współczesnych z terenu Polski i wykazały spójność pomiędzy populacją historyczną a innymi grupami nowożytnymi. Analizowane grupy z dwóch okresów historycznych (późnego średniowiecza i współczesnego) różniły się pod względem liczby korzeni zębowych i ukształtowania ich systemów kanałów korzeniowych. Pod względem liczby korzeni zębowych większe zróżnicowanie wystąpiło w zębach historycznych z okresu nowożytnego. W obydwu grupach największe zróżnicowanie budowy kanałów korzeniowych wystąpiło w jednokorzeniowych pierwszych przedtrzonowcach szczęki, korzeniu policzkowym bliższym pierwszego zęba trzonowego szczęki oraz korzeniach bliższym i dalszym pierwszego trzonowca żuchwy. Zaobserwowano wzrost różnorodności haplogrup w XVIII-XIX wiecznej populacji Radomia oraz haplogrupy spoza Europy (C, N, R). Wzrost różnorodności haplogrup koresponduje ze wzrostem zróżnicowania liczby korzeni i kanałów korzeniowych w materiale XVIII-XIX wiecznym. Analiza systemów kanałów korzeniowych jest pomocna przy obserwacji zróżnicowania tak wewnątrz jak i międzypopulacyjnego, analizach pochodzenia populacji oraz kierunkach migracji. Zgodnie z uzyskanymi wynikami badania kanałów korzeniowych mogą być alternatywą dla badań genetycznych, kiedy niemożliwe jest ich przeprowadzenie ze względu na stopień zanieczyszczenia czy fragmentacji materiału. |
abstrakt w j. angielskim: | Root canal systems of permanent human teeth show great variability. A single tooth root does not always possess a single root canal. Frequently, in addition to the main root canal, additional and lateral canals may exist. The complexity of these structures affects the multiplicity of methods used to visualize them and has led to the emergence of subsequent classification systems. Analyses of the number of roots and root canal systems are conducted mainly in the field of endodontics. Meanwhile, the assessment of the internal structures of historical teeth is also important in bioarcheological research. However, analysis of the dentition of historical populations in connection to their root canal systems are very rare and only occasionally discussed. Considering the fact that the existing studies mainly concern modern populations and, until now, odontological historical material from Poland has not been studied in terms of root canal form, the aim of the presented dissertation was to analyze the diversity of root canals in two historical populations from the same location but separated by time, and to trace possible factors determining them. Analyses were undertaken on selected permanent teeth of individuals of both sexes of historical populations from Radom during the 14th-17th centuries and the 18th-19th centuries. Material was selected carefully and each dental root was analyzed separately. The possibility of applying to odontological historical material methods of visualization used in endodontics were determined. Then, using two selected techniques ((i) standard intraoral radiography in the paralleling technique (PT) and same lingual opposite buccal (SLOB) and (ii) cone beam computed tomography (CBCT)), tests were conducted to visualize the root canals in the teeth of the 18th-19th century population from Radom, and the results were compared with the teeth of contemporary populations from Poland. The root canal variability in the two analyzed populations was subsequently traced by conducting additional mtDNA genetic testing to verify the obtained results. According to the obtained results, CBCT can be treated as a "gold standard", as it provides the highest visibility rate of all teeth types. Axial slices are particularly useful for analysis of root canal configuration. The highest detection compliance was demonstrated for single-root teeth. The most effective of the RTG methods is PT. In tworooted teeth, the buccal, palatal and mesial roots are best visualized in the same lingual opposite buccal projection, while distal roots are best visualized in the paralleling technique projection. In three-rooted teeth in the mesiobuccal root, the SLOB technique is preferred. Distobuccal roots are better revealed by the PT method. Palatal roots are difficult to image, therefore they may be the least useful in anthropological studies. The selected permanent teeth analyzed (first premolars of the maxilla, first molars of the maxilla and mandible) of the historical population from 18th-19th century showed a number of discrepancies in the number of roots and root canal morphology compared to literature data. The obtained results, however, coincided with data on the studied contemporary populations from Poland and showed consistency between the historical population and other modern groups. The analyzed groups from two historical periods (Late Medieval and Modern) differed in terms of the number of tooth roots and the shape of their root canal systems. In terms of the number of tooth roots, greater diversity occurred in historical teeth from the modern period. In both groups, the largest differences in root canal structure were found in single-root first premolars of the maxilla, the mesiobuccal root of the first molar of the maxilla, and the mesial and distal roots of the first molar of the mandible. An increase in the diversity of haplogroups in the 18th-19th century population of Radom and haplogroups from outside Europe (C, N, R) has been observed. The increase in the diversity of haplogroups corresponds to the increase in the diversity of the number of roots and root canals in the 18th-19th century material. The analysis of root canal systems is helpful in observing diversity both within and between populations and in the analysis of population origin and migration directions. According to the results obtained, root canal analysis can be an alternative to genetic testing, where it is impossible to perform the later due to the degree of contamination or fragmentation of the material. |
słowa kluczowe w j. polskim: | systemy kanałów korzeniowych, historyczne ludzkie zęby stałe, standardowa radiografia wewnątrzustna, Cone Beam Computed Tomography, Radom |
wydział: instytut / zakład / katedra: | Wydział Biologii : Instytut Zoologii i Badań Biomedycznych |
typ: | rozprawa doktorska |