Twórczość Vladimira Nabokova jest często określana jako nieprzewidywalna, z początku trudna do zrozumienia oraz nierzadko kontrowersyjna. Ten rosyjsko-amerykański pisarz jest interesujący nie tylko ze względu na mnogość swoich prac, ale przede wszystkim przez tematy, które porusza. W niniejszej pracy skupiam się na odczytaniu „Rozpaczy” w odniesieniu do kulturowego mitu szaleństwa używanego w literaturze oraz do ontologicznych, estetycznych i epistemologicznych możliwości poznawczych jednostki. Powieść ta służy do wskazania następujących problemów: błędnego podobieństwa między dwoma głównymi bohaterami, co prowadzi do wniosku o szaleństwie protagonisty, użycia motywu sobowtóra, niechęci głównego bohatera do luster, alienującej mocy języka obłędu oraz iluzoryczności poznania. Do zbadania literackiej nierozpoznawalności własnego wizerunku odbitego lustrze z tym wytworzonym w umyśle, korzystam z pracy Michaiła Bachtina z zakresu estetyki twórczości słownej. Służy ona do ustalenia przyjmowania przez bohatera błędnych koncepcji estetycznych i etycznych, co doprowadza go do mylnego utożsamienia siebie z inną osobą oraz życia ze sztuką. Prawdziwą przyczyną tytułowej rozpaczy protagonisty jest jego nieświadomość zamknięcia w obłędzie oraz w solipsyzmie. Wszystkie wydarzenia w „Rozpaczy” istnieją jedynie w obłąkanym języku Hermanna, przez co alienująca moc obłędu znajduje swój odpowiednik w alienującej mocy języka. W związku z tym ani protagonista, ani czytelnik nie są w stanie dotrzeć do rzeczywistości, która znajduje się poza językiem i poza jednostkowym poznaniem. Poprzez oddanie głosu w książce bohaterowi szalonemu Nabokovowi udaje się poszerzyć granice literatury. Przez to wskazuje na niemożliwość – a zatem i iluzoryczność – poznania rzeczywistości wykraczającej poza subiektywną percepcję i język. To prowadzi mnie do wniosku, iż „Rozpaczy” jest powieścią, w której zaznacza się kryzys tożsamości człowieka, literatury i doświadczenia rzeczywistości.

Vladimir Nabokov’s novels can be frequently described as unpredictable, hard to understand and often controversial. This Russian-American novelist is intriguing not only because of the abundance of literary work but mainly due to certain reoccurring motifs that he uses. In my dissertation I focus on decoding Nabokov’s "Despair" in reference to cultural myth of insanity portrayed in literature and ontological, aesthetic and epistemological cognitive abilities of individuals. This novel is used to indicate: the false resemblance between two characters which leads to a conclusion about the protagonist’s insanity, the usage of ‘the double’ motif, the protagonist’s reluctance to mirrors, the alienating power of the language of insanity and the elusiveness of cognition. To study portrayed in literature one’s unrecognition between reflection in the mirror and image created in mind, I use Mikhail Bakhtin’s work from the field of aesthetics activity. It is used to determine false cognitive abilities of the main character and his wrongly applied aesthetic and ethical concepts, which leads him to mistakenly identifying himself with another person and misidentifying life with art. The protagonist’s true reason of despair is his unawareness of being closed in madness and solipsism. Everything that is happening in "Despair" exists strictly in protagonist’s language of insanity which means that the alienating power of madness finds its counterpart in the alienating power of language. Therefore, neither the protagonist nor the reader can reach reality that is beyond language and beyond individual cognition. By using a character with mentally damaged image of reality, and hence creating a person on the verge of discourse, Nabokov is able to broaden the boundaries of fiction. This leads him to unravel the impossibility – and thus the elusiveness – of the cognition of reality beyond subjective perception and language. "Despair" is therefore a novel in which Nabokov portrays the crisis of human identity, literature and experience of reality.