Praca dotyczy omówienia stosunków majątkowych i niemajątkowych pomiędzy osobami pozostającymi w faktycznym związku (konkubentami, nazywanymi w niniejszej pracy partnerami) na płaszczyźnie prawa prywatnego i publicznego. Konkubinaty (nazywane związkami partnerskimi) są związkami faktycznymi dwóch osób różnej lub tej samej płci – nie ma przekonywujących argumentów, aby parom homoseksualnym odmawiać tego statusu – podobnymi do związków małżeńskich w zakresie wzajemnych więzi łączących partnerów, lecz niesformalizowanymi. Zgodnie z polskim prawem, które w żadnym akcie prawnym nie konstruuje definicji związków partnerskich, traktowane one są w sposób obojętny - nie są zabronione, z ich istnieniem prawo nie wiąże dla partnerów negatywnych skutków. Ponieważ zgodnie z art. 18 Konstytucji RP małżeństwa posiadają uprzywilejowany status wobec innych związków, związki partnerskie nie mogą korzystać z rozwiązań prawnych, przewidzianych dla stosunków majątkowych wyłącznie w małżeństwach i między małżonkami (np. między partnerami nie powstaje z mocy prawa z chwilą powstania związku ustrój wspólności majątkowej). Dlatego jeśli partnerzy nie zawarli umowy spółki cywilnej, w ramach której powstaje wspólność majątku, rozliczenia majątkowe między nimi mogą dotyczyć tylko niektórych poszczególnych składników majątkowych (przede wszystkim dotyczących rzeczy lub praw o dużej wartości). Spośród omówionych w pracy podstaw rozliczeń, stosunkowo najlepszą – i najczęściej stosowaną w praktyce orzeczniczej – podstawą są przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, a zwłaszcza o nienależnym świadczeniu (art. 410 kodeksu cywilnego). Niewielką praktyczną rolę odgrywają umowy między partnerami w przedmiocie wzajemnych rozliczeń – choć mogą one regulować np. kwestię zarządu wspólnymi rzeczami. Sytuacja prawna partnerów w prawie publicznym jest w wielu aspektach podobna do sytuacji prawnej małżonków. Pewne uprawnienia prawo publiczne przyznaje zarówno małżonkom, jak i partnerom (np. prawo do odmowy składania zeznań w postępowaniu karnym dotyczącym partnera świadka). Niemal analogiczna jest sytuacja małżonków i partnerów kwestiach dostępu do dokumentacji medycznej, decydowaniu o leczeniu partnera, prawa do pochówku partnera po jego śmierci. Małżonkowie i partnerzy w identyczny sposób wstępują w stosunek najmu lokalu mieszkalnego po zmarłym najemcy, jeśi tylko mieszkali z nim w chwili jego śmierci (art. 691 kodeksu cywilnego). Zasadnicze różnice występują jednak na płaszczyźnie dziedziczenia, obowiązku alimentacyjnego, prawa podatkowego. Partner może zostać powołany do dziedziczenia przez drugiego partnera w drodze testamentu, partnerzy mogą także zawrzeć umowę dotyczącą łożenia na utrzymanie jednego z nich w razie popadnięcia drugiego w niedostatek. Partnerzy nie są jednak zdolni do zmiany niekorzystnych dla nich stawek podatkowych z tytułu darowizny lub dziedziczenia, sięgających – przy przysporzeniach o dużej wartości – nawet 1/5 ich wartości. Faktycznego zrównania w prawach małżonków i partnerów (oprócz przyznania partnerom, niezależnie od płci, prawa do wspólnego przysposobienia dziecka) miały dokonać projektowane ustawy dotyczące związków partnerskich, których kilka projektów (szczegółowo w pracy omówionych) sporządzono w Polsce od początku XXI wieku. Żaden jednak z nich nie zdołał uzyskać poparcia w Sejmie i nie został uchwalony. Każdy z tych projektów posiada jednak istotne wady, które przed kolejną próbą poddania ich pod głosowanie powinny zostać usunięte. Generalnie jednak, mimo jednak braku instytucjonalizacji związków partnerskich i wyżej wymienionych różnic między statusem związków małżeńskich i partnerskich, w obecnym stanie prawnym dostępne są instytucje, które pozwalają partnerom w dużym stopniu zbliżyć swoją sytuację prawną do sytuacji prawnej małżonków, co należy ocenić pozytywnie.

The thesis concerns description of property and non-property relationships between persons living in a factual relationship (concubents, referred to in this thesis as partners) on the grounds of private and public law. Concubinages (referred to as partnerships) are factual relationships of two persons of different or same sex – there are no convincing arguments to refuse this status to same-sex couples – similar to marriages in terms of mutual bonds between partners, but informal. According to Polish law, which in no legal act gives the definition of partnerships, they are treated indifferently – they are not forbidden, their existence results in no negative effects for partners. Since due to art. 18 of the Polish Constitution marriages bear privileged status over the other forms of cohabitation, partnerships cannot be within the scope of provisions intended exclusively for marriages and spouses (e.g. concluding a partnership does not result in creating between partners any co-ownership). Therefore if partners did not conclude an agreement of partnership [strictly economical one, regulated in art. 860 – 874 of the Polish Civil Code], in which a joint co-ownership is created, property settlements between them can only apply to certain individual property components (primarily concerning things or rights of a great value). Amongst the basis of settlements descripted in this thesis, relatively best – and most often applied in judiciary practice – basis are regulations of unjustified enrichment, especially undue performance (art. 410 of the Civil Code). Little role in practice have agreements between partners, concerning mutual settlements – on the other hand, they can prove useful, regulating e.g. management of property in co-ownership. Legal situation of partners in public law is in many aspects similar to the legal situation of spouses. Public law grants certain rights not only to spouses, but also to partners (e.g. right to refuse testifying in penal procedure concerning a partner of a witness). Almost analogical is the situation of spouses and partners on the plane of access to medical documentation, taking decisions about medical treatment of a partner, right of bury the partner after his or her death. Spouses and partners identically enters into tenancy of a residential premise after the death of the tenant, if only they had lived with him or her at the moment of his or her death (art. 691 of the Civil Code). However, significant differences exist on the plane of hereditary succession, maintenance obligation, tax law. A partner can be entitled to succession by the other partner by his or her [last] will, partners can also enter into an agreement concerning defraying one partner by the other in case of falling into impoverishment. Yet partners are not capable of changing disadvantageous hereditary succession and donation tax rates, reaching up – in cases increments of high value – even to 1/5 of their value. The actual alignment of marriages and partnerships (except of granting partners, regardless of their ex, right to jointly adopt a child) was supposed to be implemented by the drafted law acts concerning partnerships, several drafts of which were written in Poland since the beginning of 21st century (described in the thesis in details). However, none of them did not succeed in gaining support in Sejm [lower chamber of the Polish parliament] and none of them were actually passed. On the other hand, every one of those drafts bear significant disadvantages, which before another attempt of passing them should be corrected. Nevertheless generally, despite the lack of institutionalization of partnerships and the aforementioned differences between statuses of marriages and partnerships, present legal regulations allow partners to get close to the legal situation of spouses, which should be judged positively.