Niniejsza praca dokonuje przeglądu głównych założeń teoretycznych dotyczących uzależnienia i weryfikuje je z danymi empirycznymi. Palenie papierosów od wielu lat stanowi jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych dla którego, nadal nie dysponujemy zadowalającymi metodami leczenia i zapobiegania. Czy to oznacza, że obecna wiedza na temat tego problemu jest niedoskonała? Aby odpowiedzieć na to pytanie zostaje dokonany przegląd literatury zajmującej się teorią uzależnienia. Wykazuje on brak ujednoliconego podejścia do problemu, niekonsekwentne używanie terminologii oraz problemy z klasyfikacjom i definiowaniem badanego przedmiotu. Stwierdza również znaczącą odmienność istniejących poglądów na temat przyczyn omawianego problemu. Centralnym elementem wszystkich definicji są „objawy odstawienia”. Dzięki postępowi technik diagnozy obrazowej rozwinęło się wiele hipotez, które zakładają, że są one zdeterminowane zmianami fizjologicznymi w CUN. Jednak żadna z tych teorii nie potrafi stworzyć pełnego modelu tego zjawiska bez udziału czynnika kognitywnego. Aby ocenić ich trafność, dokonany zostaje przegląd skuteczności terapii antynikotynowych z podziałem na stosowane założenia. Dane dotyczące skuteczności poszczególnych kategorii terapii pochodzą z przeglądów badań prowadzonych przez Cochrane Tobacco Addiction Group wchodzącą w skład Cochrane Collaboration. Wyniki pokazują, że obecnie najpopularniejszymi metodami terapii antynikotynowych są terapie farmakologiczne. Ich stosowanie zwiększa prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu przez osobę rzucającą palenie o 4 do 8%. Jest to zbyt niski wynik aby stwierdzić, że metody farmakologiczne opierają się na słusznych założeniach. Drugą największa kategoria stosowanych terapii są proste interwencje behawioralne. Stosując je, przy użyciu prostych narzędzi można osiągnąć podobną skuteczność co w przypadku farmakoterapii. Pomimo kilku dobrze rozwiniętych kognitywnych teorii uzależnienia nie zostały rozwinięte terapie, które stosowałyby ich założenia. Dlatego brak jest możliwości ich weryfikacji empirycznej. W świetle uzyskanych wyników można stwierdzić, że wiele obecnie funkcjonujących teorii uzależnienia opiera się na założeniach, które nie znajdują empirycznego potwierdzenia.

The study consists of review of main theoretical principals regarding addictive behaviours and verifies them against empirical data. Smoking has been a major health issue for which we do not have neither efficient treatment or means of prevention for many years now. Should we suspect it is caused by lack of sufficient understanding of the problem? To answer this question a review of the literature on theoretical subject of addiction is made. It shows lack of standardised methods and consistency in use of terminology. It also observes significant differences in identifying the main causes of addiction. The key phenomena for all reviewed theories are the “withdrawal symptoms”. Findings from the neuroimagining studies suggest that these symptoms can result from physiological modifications in the CNS. However none of this theories is able to present the model of addition without adopting some cognitive elements. To assess their adequacy, the efficiency review of different types of stop smoking interventions is made. It is done by using data from Cochrane Tobacco Addiction Group reviews of quit smoking interventions aggregated by the approach they use. The results show that temporarily the most popular are the pharmacological therapies. The use of medications to quit smoking increases the chances to stop permanently by 4 to 8 percent. This is not sufficient result to claim that method of pharmacotherapy for smoking cessation is based on valid assumptions. The second largest category of quit smoking methods are simple behavioural therapies. Theirs efficiency is comparable to those of pharmacotherapy. Although there are some advanced cognitive theories of addiction, no therapy based on their principals have been developed. For this reason it is not possible to verify them empirically. According to this observations many current theories and models of addiction are based on principals which have not been confirmed empirically to be valid.